Küresel covid-19 salgınıyla boğuşan ve ticari faaliyetleri durma noktasına gelen ülkeler soruna çare ararken piyasalarda parasal genişlemenin uluslar arası boyuta çekilmesini isteyen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ülkelere can simidi olacak “merkez bankaları karşılıklı swap anlaşması yapmalı” teklifi dünya gündeminde ağırlığını koruyor.

Söz konusu çerçevede kısa vadede büyük borca düşmek istemeyen ülkelerin daha az maliyetli swap anlaşmalarına sıcak bakma ihtimali yüksek. Zaten başta gelişmiş ülkeler, kendi merkez bankaları kanalıyla piyasada genişleme politikalarına rağmen virüsün ekonomiye verdiği zararı önleyemedi ve bugünden başka çareler aramaya başladı.

Şu anda Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın swap çağrısını engelleyen en büyük etken Uluslararası Para Fonu’nun (IMF) koronavirüs için dağıtmak için kasasından ayırdığı 1 trilyon dolarlık kaynak. IMF, Başkan Kristalina Georgieva ağzıyla 189 üye ülkeye parayı hemen vermeye hazır olduğunu açıklıyor. Birçok ülke ise IMF’nin covid-19 krizini fırsata çevirmek istediğini ve ülkeleri yeni bir borca sürüklemeyi düşündüğünü ifade etmeye çalışıyor.

Hemen harekete geçelim

Devletlerin 2008 küresel krizinde olduğu gibi acilen harekete geçmesini isteyen Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, sınırların tamamen kapatıldığı bir dönemde ülkeler arası siyasi, ekonomik ve ticari alanda güvenin tesisi için tüm ülke merkez bankalarının karşılıklı swap anlaşmaları yaparak döviz ihtiyaçlarının karşılamasına yönelik ‘ortak çaba içinde olma çağrısı’ diğer finansal tedbirlerden daha fazla ön plana çıkıyor.    

Küresel ticaretin olumsuz etkilenmemesi ve döviz ihtiyacının karşılanması için Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın geçen 26 Mart günü video konferans yöntemiyle koronavirüs salgınına ilişkin G20 Liderler Olağanüstü Zirvesi’nde yaptığı “merkez bankaları arası swap çağrısı” hayata geçerse birçok devlet ekonomik krizden uğradığı zararları minimize edebilecek.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, video konferansta tüm ülkelerin el ele vererek oluşan krizden çıkabileceğini belirterek, “Küresel finansal krizi döneminde yaptığımız gibi bir an önce harekete geçmeli ve küresel güveni tesis etmek için ortak çaba sarf etmeliyiz. Merkez bankaları arasındaki swap anlaşmalarının G-20’nin tüm üyelerini kapsayacak şekilde genişletilmesi gerekiyor. Şayet küresel ekonomide güveni artırmak istiyorsak bunu bir an önce hayata geçirmeliyiz. Eğer her türlü tek taraflı adımlarla yola devam edersek küresel ticaretin tamamını olumsuz etkileyecek yeni bir sürece girmemiz kaçınılmaz” ifadesini kullanmıştı.

Ferdi davranma lüksümüz yok

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ‘uluslar arası merkez bankaları arasında swap anlaşması’ teklifini gündemde sıcak tutmaya çalışan Cumhurbaşkanlığı İletişim Daire Başkanı Fahrettin Altun da “Cumhurbaşkanımız, hiçbir ülkenin korumacı ve tek taraflı politikalar uygulama lüksü olmadığının altını çizdi” diyerek serbest, açık ve kurallara dayalı bir uluslar arası ticaret sisteminin covid-19 salgınının olumsuz etkilerini azaltmayı sağlayacağının altını çiziyor.

Alınan kararların Dünya Ticaret Örgütü (WTO) ilkeleriyle aynı doğrultuda olması gerektiğini vurgulayan Fahrettin Altun, tüm ülkelerin deneyimlerini paylaşmaları ve özellikle gelişmiş olarak öne çıkan G-20 ülkelerinin küresel büyük bir sorumluluk içinde olduğunu dile getiriyor.

Bilhassa küresel piyasalara ve global ticarete güven vermek adına merkez bankaları arasındaki swap anlaşmalarının G-20 ülkelerini kapsayacak şekilde genişletilmesi gerektiğine vurgu yapan Altun, hiçbir ülkenin kendi başına böyle bir yaygın salgından kurtulamayacağını ve söz konusu zorluğun üstesinden gelemeyeceğini hatırlatıyor. Altun, “İnsanlık ortak bir tehditle karşı karşıya ve Türkiye her zaman olduğu gibi, dayanışma ve iş birliği ruhuyla, birlikte hareket etmeye hazırdır" diyerek dünyayı birlik ve beraberliğe davet ediyor.

IMF’ye gitmek ne kadar doğru?

IMF’nin ülkeleri borçlandırmak için hazırladığı 1 trilyon dolarlık koronavirüs salgınına dair kaynağın yüksek bir borçlanmayı beraberinde getireceği gerçeğini geçmişte tüm devletler yaşadı. IMF’den kurtulanlar ülkeler ise ekonomilerini sağlığa kavuşturdu. Devletler IMF’ye soğuk baksalar da şu anda ortada paraya ulaşacak bir sistem olmadığından yine kredi tuzağına düşecek. Bugün itibariyle 80’den fazla ülke IMF’nin saldığı salgın kredisinden faydalanmak istiyor.

Hatta IMF Başkanı Georgieva, ülkeleri kredi alma konusunda gaza getirerek covid-19 salgınının 2008 finansal krizinden daha güçlü olacağını ve bir an önce hazırladıkları kredinin kullanılması noktasında ülkelere açıktan baskı yapıyor. Georgieva, “Küresel ekonomiyi istikrara kavuşturup, yeniden sağlıklı günlerine ancak paylaşım, koordinasyon ve işbirliği döndürebilir” diyor.

IMF’ye gitmenin bu dönemde ne kadar doğru olduğu yolunda dünyada spekülasyonlar zirve yaparken Türkiye ise uluslar arası camiaya çağrı yaparak IMF kredisinden önce daha az maliyetli ‘merkez bankaları arasında swap anlaşmaları’na dikkat çekiyor ve sistemin bir an önce kurgulanmasını teklif ediyor.

Swaptan ciddi kaynak sağlanabilir

Diğer taraftan IMF’nin 1 trilyon dolarlık salgın kredisine Türkiye almak değil de vermek üzere katkı sağlama yoluna gider mi, bugün için bununla ilgili bir girişim henüz yok. Ancak Türkiye’nin IMF’ye gitmeyeceği gerçeği ise gün geçtikçe daha da kuvvetleniyor.

Zira, Türkiye geçen yıl Katar Merkez Bankası ile swap tadil (değiştirme) anlaşması yapmıştı. Yerel para üzerinden gerçekleştirilen ticareti kolaylaştırmayı ve iki ülkenin finansal istikrarına destek sağlamayı hedefleyen swap anlaşmasıyla tutarı 3 milyar dolar karşılığı TL ve Katar Riyali’nden 5 milyar dolar karşılığı TL, Katar Riyali’ne yükseltilmişti.

Şayet G-20 ülkeleri Türkiye’nin can simidi olarak görülen swap teklifini kabul ederse, özellikle birçok ülke para değişimleriyle ticaretlerini küreselleştirebilir ve ciddi bir kaynak sağlayabilir. Katar ile swap anlaşmasıyla 8-10 milyar dolarlık bir imkan sağlayan Türkiye’nin G-20 merkez bankaları arasında gerçekleştirilecek bir anlaşmayla 100 milyar dolara kadar bir kaynak elde edebilir, deniyor.

Kelime anlamıyla iki tarafın karşılıklı olarak konusu ve değeri aynı olan iktisadi ve mali değerleri birbiriyle değiş - tokuş etmeleri anlamına gelir. Bu anlamda mübadele, değişim veya takas demektir.

Döviz piyasasında swap işlemleri: Belli miktar dövizin aynı anda yapılan tek bir işlemle, farklı vadelere tabi olarak satın alınması ve satılması. Örneğin yurt dışındaki yüksek faiz oranlarından yararlanmak isteyen bir kimseyi ele alalım.

Karşılıklı ticareti yoğun ülkeler 'swap' yapıyor

Swap iki tarafın karşılıklı konusu ve değeri aynı olan iktisadi ve mali değerleri birbirleriyle değiştirmesi anlamına geliyor. Buna mübadele, değişim veya takas da deniyor. Swap döviz veya yerli para ile ülke içindeki merkez bankası ile diğer bankalar arasında yapılabilirken ülkeler arası da gerçekleştirilebiliyor. Ayrıca faiz swapının olduğunu da bilmek lazım. Örneğin sabit faizin değişken faize dönüştürülmesi ya da tersi uygulama ile kredilerin faiz oranlarını değiştirmeye yönelik işlemler faiz swapı olarak sayılıyor.

Merkez bankaları arasında yapılan swap anlaşması daha çok birbirleriyle ticari faaliyetleri yoğun ülkeler arasında gerçekleştiriliyor. Katar örneğinde olduğu gibi karşı ülkenin parasına ihtiyaç duyulduğunda birbirlerinin belirli miktardaki paralarını değiş tokuş yapabiliyor. Swap anlaşması gereği değiştirilen paralar ihtiyaç durumu ortadan kalkınca geri veriliyor.