Verilerde alışılmamış hareketin devam edip etmemesi hem finansal hem de ekonomik kararlar için kritik öneme sahip. Pandemi sonrası küresel piyasaları öngörebilmek için şu ana kadarki süreci değerlendirmek gerekiyor. Bu yazıda öncelikle pandemi sürecini değerlendireceğim. Açık erişim olması nedeniyle verileri St. Louis Federal Rezerv Bankası’ndan aldım. https://www.stlouisfed.org hem ABD hem de diğer ülkelere ait bazı uluslararası verilerin toplandığı iyi bir veri kaynağıdır.

Pandemi sürecinde merkez bankalarının ilk refleksi parasal genişleme oldu. Fed (Amerikan Merkez Bankası) ve ECB (Avrupa Merkez Bankası)’nin parasal genişlemesinde bunu açıkça görüyoruz (Grafik 1). Parasal genişleme pandemi sürecinin en az zararla atlatılmasını sağlarken piyasalarda bir dizi gariplikler de oluşturdu.

Parasal genişleme ilk olarak hisse senetleri fiyatlarına yansıdı, Pandeminin online ticaret ve belirli sektörler hariç birçok şirket üzerinde negatif etkileri oldu, son bir yıldır Fed’in parasal genişlemesi ve hisse senetlerinde görülen tama yakın korelasyon büyük bir sorun. Aslında herkes oluşan hisse balonunun farkında, sadece balon daha fazla şişer mi, şişerse ne zaman patlar onu bilmiyoruz.

Gelişmekte olan ülkelerin saçtığı para biraz gecikme ile kripto varlıklara da yansıdı. Grafik 3’de Fed’in parasal genişlemesi ve Bitcoin fiyatı görülüyor. Kripto varlıkların değerine ilişkin bir parametre bulunmuyor ve yüksek spekülatif hisse senetlerine benziyorlar. Ancak parasal genişleme 2021 Nisan ayından itibaren kriptolara destek veremiyor. Kriptoların rezerv para (daha çok dolar) yerine geçeceğini düşünenler için iyiye işaret değil. Bu hali ile kriptolar için rezerv parayı değiştirme yerine paçayı kurtarma daha iyi bir hedef gibi duruyor, hem rezerv para ile yükselip hem de rezerv parayı değiştiremezsiniz.

Pandemi sürecinde ABD'de enflasyon 13 yıl sonra ilk defa %5'i gördü. Uzun vadeli enflasyon beklentisi gelen enflasyonu gayet net gösteriyordu ve parasal genişlemenin enflasyona neden olacağı zaten biliniyordu (Grafik 4). Şimdilerde ABD Hazine Bakanı Yellen ‘gördüğümüz son enflasyon geçici olacak’ dese de bu inandırıcı gözükmüyor. Pademi sürecinde üretim krizleri ile maliyet enflasyonu oluşurken, parasal genişleme tüketici enflasyonunu körükledi. Enflasyon sorunu Türkiye’nin çok iyi bildiği gibi çok kolay çözülebilen bir sorun değil. Yapışkanlığı çok yüksek ve pandemi sonrası küresel enflasyon en önemli sorun olabilir.

ABD’de uzun vadeli beklentilere ilişkin başka iyi bir gösterge 10 yıllık tahvil faizleridir. Bu uzun vadeli faiz pandemi sürecinde sert bir gerileme yaşadı, sonrasında 2021 yılının ilk çeyreğine kadar yükseldi. 2021 Nisan ayından itibaren ise 10 yıllık faizler gerilemeye başladı (Grafik 5). Bu tarih kriptolardaki gerileme başlangıcı ile aynı döneme denk geliyor ve bu zamanlama tesadüf değil. Enflasyon ve para arzında bu artış eğilimine rağmen, 10 yıllık tahvil faizindeki gerileme geleceğe ilişkin önemli bir bilgi veriyor. Tahvil talebi arttığında faizi düşer, demek ki yatırımcılar borsa gibi yatırım araçlarında getiri yönünün tersine döneceğini öngörüyor ve uzun vadeli tahvile yönleniyorlar. Bu durum şimdilik artan enflasyon ve saçılmış parasal genişleme ile çelişebilir, ancak pandemideki yanlış fiyatlamanın artık taşınamayacağını gösteriyor.

Pandemi döneminde finansal piyasalarda yaşanan bu garipliklerden sonra bizi neler beklediğini daha net bir şekilde açıklayabiliriz. Bunlar tabii ki olasılık dahilinde. İlk olarak hem maliyet hem de talep kaynaklı bir enflasyon kaçınılmaz gözüküyor. İkinci gelişme faiz oranlarında yaşanacaktır. Enflasyon faiz oranları için temel faktörlerden birisi, faiz oranları bir şekilde tekrar yukarı yöne geçecektir. ABD 10 yıllık tahvil faizi bu zamanlamaları öngörmek için iyi bir gösterge olmaya devam edecek, bu gösterge izlenmeli. Üçüncü olarak hisse senetlerinde reel ekonomiden kopma bir noktada son bulacaktır. Hisse senetlerinde artış devam ederse normalleşme büyük patlama (1929 krizi gibi) ile son bulacak, ancak bu daha büyük bir sorun (ABD’de orta ve üst gelir gruba dahil herkes ya doğrudan ya da bireysel emeklilik fonları ile dolaylı olarak kollarını hisse senetlerine kaptırmış durumda). Dördüncü olarak kripto varlıklarda yüksek dalgalanma ve rezerv para olamama devam edecektir.

Pandemi sonrası finansal piyasalardaki garipliklerin devam edeceğini düşününler de var. Zaman hangisinin olacağını gösterecektir.