Sedat YILMAZ

Krizlerden kurtulamayan dünya güvenilir liman arayışında yönünü dijital paraya çevirdi. Bugün banka kartları, sanal kartlar ve internet üzerinden halen gerçekleştirilen sanal para uygulamaları giderek yaygınlaşıyor. Ancak 2008 yılından bu yana konjonktürel ve jeopolitik risklerin de etkisiyle genele yayılan küresel daralmayı önleyemeyen ülkeler, küresel anlamda dijital para sisteminin krizlere karşı çare olup olmayacağını artık tartışmıyor, bizzat uygulamaları masaya yatırıyor.

Tarihte Lidyalılar tarafından ortaya çıkarılan ve bugün ise teknolojinin gelişmeyle sanal hale gelen dünya para birimlerinde son 10 yıldır farklı sistem kullanılıyor. Adına dijital veya kripto para denilen sanal para küresel ekonomide yaşanan büyük kayıplara karşı ortaya çıkan bir teknolojik sistem şeklinde ifade ediliyor. Dünyada giderek yayılan uygulamalar Türkiye’de de farklı versiyonlarla kendini gösteriyor.

Ancak dijital para sisteminin Uluslar arası Para Fonu (IMF) ve ABD Merkez Bankası (FED) merkezli  yeni bir harekete dönüşebileceği, ABD yani doların hakimiyetini dünyada devam ettirmek için Amerikan merkezli bir küresel dijital para sisteminin kurulacağı ifade ediliyor.

Sistem güvenli liman arıyor

2008 yılındaki global ekonomik krizden henüz çıkamayan dünyanın özellikle 2018 yılından bu yana Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik saldırıları, Suriye Doğu Guto’da kimyasal saldırı sonucu oluşan ABD -Rusya  ve ardından ABD – Kuzey Kore gerginliği yine aynı yıl zirveye çıkan ABD/Çin ticaret savaşları küresel ekonomide derin yaralar açtı. Beraberinde Brexit belirsizliği, Doğu Akdeniz’deki enerji hesaplaşmaları, Libya krizi, Ortadoğu’da siyasi ve askeri çatışmalar, İsrail’in uluslar arası anlaşmalara aykırı bölgesinde genişleme politikaları ve bu yılın başında  ABD/İran sürtüşmesi ile Çin’den yayılan koronavirüs salgını küresel ekonomide güvenli liman arayışlarını arttırdı.

Merkez bankalarının parasal genişleme müdahalelerine rağmen 18 yıl önceki küresel krizden henüz kurtulamayan ve büyüme anlamında giderek daralan toplamda 200 trilyon dolara yaklaşan borcu olan dünya, oluşan ekonomik ve jeopolitik riskler sebebiyle yeni bir ekonomik krizle karşı karşıya. Dünya ekonomik sisteminin duvara dayandığı konusunda fikir birliğine varan birçok uluslar arası kurum ve kuruluş varlıklarını koruma ve güvenli liman arama adına altının dışında dijital para sistemini de konuşmaya başladı. Sözkonusu olumsuzlukların krizlere dönüşmemesi için yoğun bir çalışmaya giren IMF ve ABD Merkez Bankası (FED) dijital paraya iyimser yaklaşıyor.

Ekonomik riskler giderek artıyor

Dönemin Uluslar arası Para Fonu (IMF) Başkanı Christine Lagarde, şu anda Avrupa Merkez Bankası (ECB) Başkanı olarak görev yapıyor, dünyanın ekonomik ve jeopolitik risklerle boğuştuğu 2018 yılında yaptığı bir açıklamada dünyanın finansal bir krizin eşiğinde olduğunu ve krize karşı yapılması gerekenlerin olduğunu söylemişti.

Lagarde açıklamasında toplam küresel borç değerinin 182 trilyon dolara ulaştığını ve bu rakamın 2008 yılındaki krizinden bu yana yüzde 60 arttığını, dünyanın borç sarmalarından ve yeniden gerçekleşmesi muhtemel bir küresel krizden korunması için dijital para sistemine optimist yani iyimser baktığını söylemişti. Lagarde açıklamasının devamında, “İnsanlar birikim yaparken, yatırım yaparken ve faturalarını öderken dijital paraları kullanabilir. Gelişen ekonomilerde böyle gelişmeler mülkiyet haklarının korunmasına, piyasaya duyulan güvenin artırılmasına ve yatırımın teşvik edilmesine katkıda bulunabilir” ifadelerini kullanmıştı.

ECB Başkanı Lagarde Paris’te 5 Şubat 2020 Çarşamba günü yaptığı açıklamada da ticaret savaşlarının yatıştığı bir ortamda dünyanın çeşitli riskler yaşamaya devam ettiğini bunlardan birinin de koronavirüs salgını olduğunu kaydetti. Lagarde, “Biz de, bu risklerin nasıl geliştiğini ve ekonomiye ilişkin merkez senaryomuza nasıl girdiğini yakından izlemeye devam ediyoruz” dedi.

Eski sistem ekonomiye zarar veriyor

ABD meclis üyeleri de ABD Merkez Bankası’na (FED) dijital para çıkarması için çağrıda bulundu. Meclis üyeleri, ulusal para geliştirmeye yetkili olan FED’e dijital para çıkarma fikrinin olup olmadığını sordukları mektuplarında zayıflığını devam ettiren ABD doları ile ilgili endişelerini dile getirdiler. Meclis üyeleri FED Başkanı Jerome Powell’a gönderdikleri mektupta dijital paraların geniş kapsamlı olarak uygulanmasını, klasik para sisteminin ABD dolarına ciddi zarar verdiğini belirttiler.

ABD meclis üyeleri, çıkarılacak dijital paranın kağıt para özelliğini ve gücünü alabileceğini ve FED’in en kısa zamanda dijital parasını geliştirmesi ve yürürlüğe alması ve uygulama konusunda acele etmesini istediler. Söz konusu mektupta FED’in daha esnek ve daha sabit para ve finans sistemi oluşturmak adına ulusal dijital para çıkarmaya yetkisi ve gücü olduğunu vurguladılar.

Baskılara rağmen FED dijital parayla ilgili temkinli bir yaklaşım sergiliyor. FED ekonomistlerinden Simon Potter, dijital paranın ABD dolarının dünya üzerindeki egemenliğini ortadan kaldırabileceğini, bu durumun ABD ekonomisini olumsuz etkileyebileceğini, dijital para uygulamasına geçerken planlı ve programlı bir sistem gerektiğini kaydetti.

Dijital para daralmayı engeller

Dünyada kripto paraya iyimser yaklaşan çok sayıda öne çıkan kurum ve kuruluş bulunuyor. Bunlardan biri ABD merkezli risk sermayesi şirketi Cosimo Ventures. Şirketin sahibi Kyle Chapman dijital para sisteminin küresel daralmaya karşı panzehir olabileceğini ileri sürüyor. Kyle Chapman birçok tahminci gibi küresel ekonominin klasik sistemle devam ettiği sürece krizlerle karşı karşıya kalacağını ve dünyayı muhtemelen büyük bir ekonomik krizin beklediğini söylüyor.

2008 yılında ABD’den başlayıp bütün dünyaya yayılan mortgage krizinin hala etkilerinin devam ettiğini dile getiren Chapman, dünyanın tam anlamıyla kripto para sistemini deneyimleyemediği için muhalefet ettiğini kaydediyor. Dijital para sistemini dünyayı ekonomik durgunluktan kurtaracak önemli bir faktör olarak gördüğünü belirten Chapman, piyasaların konjonktürel ve jeopolitik birçok bağımlılıktan kurtulacağını da ifade ediyor.

FED dijital para için çalışma başlattı

ABD Merkez Bankası (FED) de ekonomik gelişmeler ve siyaset tarafından gelen ikazlarla dijital para konusunda araştırma grupları kurdu. Araştırma grubu dijital finans sisteminin düşük ve hızlı ödeme potansiyeline sahip olmasına karşılık sistemin nasıl yöneticiliği konusunda belirsizlikler ve riskler oluşturduğuna dikkat çekiyor. 24 saat eş zamanlı ödeme servisi üzerinde çalışan FED grubunun piyasalara yönelik birçok anket, rapor ve bildirimi inceleyerek hareket ettiği belirtiliyor. FED ayrıca sistemi incelerken teorik çalışmanın da ötesine geçerek dijital para dahil diğer dijital paralar ile nasıl entegrasyon sağlanır konusunda deneyimler yapıyor.

Konuyla ilgili veren FED guvernörü Lael Brainard bankanın kendi dijital parası için araştırma ve deneyler yaptığı açıklamasını yapıyor. Brainard, dijital paranın tedavüle çıkarılması için politika, tasarım, hukuki ve ödemeler ile para birimlerine karşı durumu konularında geniş bir araştırma ve raporlama yapıldığını kaydediyor.

Brainard, ödemelerin dijitalleştirilmesiyle kripto para sisteminin daha düşük bir maliyetle daha fazla değer ve kolaylık sağlayacağını, ancak bunun karşısında riskler ve diğer merkez bankalarının FED karşısında nasıl bir tavır sergileyeceğini tam olarak tahmin edemediklerini dile getiriyor. Guvernör Brainard mevcut sistem ve faiz konusunda ise yorum yapmaktan kaçınırken mevcut finansal sistemin yeni piyasa oyuncuları, yeni paralar, farklı bir finansman, mahremiyet, finansal istikrar ve para politikasındaki yeniliklere karşı güçlükleri bulunduğunu ifade ediyor.

IMFCoin, SDR’nin dijital versiyonu

Kripto para konusunda uzman ekonomist gazeteci Erkan Öz, dijital para sistemine farklı bakıyor. Özellikle yaklaşan küresel ekonomik bir krizden bahseden Erkan Öz, ABD Merkez Bankası’ndan (FED) ziyade Uluslar arası Para Fonu’nun (IMF) bir dijital para hazırlığından bahsediyor.

IMF’nin aslında dünyanın merkez bankası olduğunu bunu da dolar, euro, İngiliz sterlini, Japon Yen’i ve Çin Yuan’ın sepeti SDR ile gösterdiğini belirten gazeteci Erkan Öz, SDR’nin altın ile doların bağının kopartılmasından sadece 2 yıl önce çıkartılmasının manidarlığına dikkat çekiyor.

Aynı anlayışın dijital para konusunda da devam ettiğine vurgu yapan Erkan Öz durumu, “İşte bu IMF son yıllarda SDR’yi bir kripto para haline getirmeyi de dillendiriyor. Bu projeye basının taktığı isim: IMFCoin. Dönemin IMF Başkanı Christine Lagarde, 2017’de SDR’de mevcut rezerv paraların bir dijital para ile değiştirilmesinin ‘zorlama bir hipotez olmayacağını’ söyledi. Konu hakkında the Wall Street Journal’da 5 Ekim 2017’de, James Macintosh imzasıyla çıkan makaleye göre fonun proje hakkında danışmanlık aldığı uzmanlar, IMFCoin’in piyasalarda oluşan oynaklığı bitireceğini düşünüyor” ifadeleriyle açıklıyor.

ABD’yi kurtaracak yeni bir sistem mi geliyor?

Ancak IMF ve arkasındaki küresel sermaye güçlerin IMF’nin dijital parası IMFCoin’in dünyanın rezerv para olmasına karşı çıkacağını, doların dünya üzerinde statüsünü kaybettiği zaman ABD’nin bütçe ve cari açıklarını kapatmak için kolayca para basamayacağını vurgulayan Erkan Öz, IMF merkezli uluslar arası para sisteminin bu riski göze almayacağını ve ABD’nin dolar hakimiyetini dijital sisteme aktaracak ve diğer milli paraları ortadan kaldırmayı hedefleyen bir dijital parayı hayata geçireceğini ileri sürüyor.

Gazeteci Erkan Öz uluslar arası finansal sistemin geleceğini de, “IMFCoin projesinde IMF zaten sınırsız para basma hakkı istiyor. Sınırsız para bastıkça milli paralar da güç kaybetmeye mahkum. Lagarde 2017’deki açıklamasında çok önemli bir şey daha söyledi: Kripto-dijital IMFCoin’in dünya rezerv parası haline gelmesi için ‘jeopolitik’ bir olayın gerekli olduğunu ifade etti. Yani ya bir savaş ya da ekonomik kriz” cümleleriyle ifade etmeye çalışıyor.