Sedat YILMAZ

Yükselen enflasyon birçok sorunları beraberinde getirirken bütçe performansı ise söz konusu ortamda vergi gelirlerinin artmasıyla beklenen açıkları kapatmada önemli bir başarı yakalıyor. Böylece enflasyon ortamında vergi gelirlerindeki artışlar da bütçede kendini gösteriyor. Ek bütçenin 29 Haziran 2022’de kabulüyle yılsonu bütçe hedefi 1,1 trilyon lira artışla 2,55 trilyon liraya, gider hedefi 881 milyar lira artışla 2,63 trilyon liraya çıkarılırken bütçe açığı hedefi 278,4 milyar liradan 78,3 milyar liraya çekildi.

Ek bütçe hedefleri Haziran bütçesinde bariz olarak ortaya çıktı. Temmuz ile birlikte diğer aylardaki enflasyonun yüksek seyrinin verdiği vergi gelirlerindeki artışlar merkezi hükümet bütçesinin daha rahat yürümesini sağlayacak.

Hazine ve Maliye Bakanlığı Haziran ayı verilerine göre bütçe 31,1 milyar lira açık verdi. Yılın ilk yarısında ise bütçenin 93,6 milyar lira fazla verdiği görüldü. Bir önceki ay bütçede 144 milyar liralık fazla kaydedilmişti. Haziran ayında merkezi yönetim bütçe giderleri 212,1 milyar lira, bütçe gelirleri 181 milyar lira oldu.

Faiz dışı harcamalar 199,3 milyar lira

Mayıs ayında vergi gelirlerindeki artışla 144 milyar lira fazla veren merkezi hükümet bütçesinde Haziran’da bütçe gelirleri yüzde 104,9 artarak 181 milyar liraya ulaşmasına karşılık aylık bazda yüzde 82 artarak 212,1 milyar liraya yükselen harcamalar sebebiyle 31,1 milyar lira açık oluştu. Bütçeye yansıyan kur korumalı mevduat (KKM) Haziran’da bütçeye 16,1 milyar lira, ilk 6 ayda ise 37,2 milyar lira yük getirdi. Haziran’da bütçe giderlerinin 12,77 milyar lirasını faiz harcamaları, 199,31 milyar lirasını ise faiz dışı harcamalar oluşturdu.

2022 yılı Haziran ayı vergi gelirleri tahsilatı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 108,4 oranında artarak 152,64 milyar TL olarak kaydedildi. Vergi gelirlerinin bütçe tahminine göre gerçekleşme oranı ise 2021 yılında yüzde 7,9 iken 2022 yılında yüzde 7 oldu.

Diğer yandan merkezi yönetim bütçesi 2021 yılı Ocak-Haziran döneminde 32,54 milyar lira açık verirken 2022 yılı Ocak-Haziran döneminde 93,56 milyar lira fazla verdi. 2021 yılı Ocak-Haziran döneminde 58,33 milyar TL faiz dışı fazla verilmişken 2022 yılı Ocak-Haziran döneminde 228,21 milyar lira faiz dışı fazla oluştu.

Vergi artışı bütçe açığını küçültüyor

Bütçede vergi gelirlerine en yüksek katkının dış ticaretten alınan vergilerden sağlandığı gözlenirken Haziran ayı bütçe gerçekleşmelerinde görülen söz konusu tablo gelişmeyi doğruluyor. Ayrıca geçen yılki güçlü ekonomik büyüme performansı ve yüksek enflasyon ortamının yansıması olarak gelir vergisinin yanında kurumlar vergisi gelirlerindeki sıçrama da bütçe görünümünü pozitif destekliyor.

Analistler, büyümedeki yavaşlama, iç talebe yönelik alım gücündeki gerileme ve küresel sıkı para politikalarının yaygınlaşmasıyla oluşan iktisadi faaliyetlerdeki potansiyel ivme kaybına karşılık Türkiye’de ekonomideki canlılığın bütçe performansının en önemli belirleyicisi olduğunu söylüyor. Ekonomistler, 2. ve 3. çeyrek büyümelerinin vergi gelirlerine pozitif yansıyacağını dile getiriyor.

Yatırım Finansman analistleri, “Vergi gelirlerine en yüksek katkı dış ticaretten alınan vergi gelirlerinden geldi. Yılık bazda reel olarak Katma Değer Vergisi (KDV) gelirleri yüzde 16 düşerken, ÖTV gelirleri yüzde 20 arttı. Yakın dönemde temel ürünlerdeki KDV oranlarının enflasyonla mücadele kapsamında düşürüldüğünü hatırlatalım. Dolaylı vergi gelirlerindeki görünümün iktisadi faaliyetin hâlen güçlü kalmayı sürdürdüğünü işaret ettiği söylenebilir” şeklinde bütçe değerlendirmesi yapıyor.

Ek bütçenin yapılması açıkları baskıladı

Yılsonu bütçe hedefleri ek bütçeyle birlikte revize edildiğinin altını çizen analistler, “2022 bütçe gelir hedefi 1,1 trilyon lira artışla 2,55 trilyon liraya, gider hedefi de 881 milyar lira artışla 2,63 trilyon liraya yükseltildi. Böylece, yılsonu bütçe açığı hedefi 278,4 milyar liradan 78,3 milyar liraya geriledi. Maaş, enerji ve sosyal güvenlik harcamaları ek bütçe teklifinin ana gerekçeleri olarak işaret edildi. Ayrıca, yüksek enflasyon ortamı nedeniyle vergi gelirlerinde beklenen artış da bütçe gelirleri tarafındaki revizenin temel belirleyicisi olarak değerlendirilebilir” diyorlar.

Geçen yılki güçlü ekonomik büyüme performansı ve yüksek enflasyon ortamının yansıması olarak kurumlar vergisi gelirlerindeki sıçrama da bütçe görünümünü desteklediğini vurgulayan analistler, “Enflasyonla mücadele kapsamında temel mallarda yapılan vergi indirimleri ile Kur Korumalı Mevduata ve KİT’lere yapılan transferler de bütçe görünümünü baskılıyor. Haziran’da BOTAŞ’a yapılan transfer ve borç verme 71,4 milyar liraya ulaştı. Bu tutar geçen yıl Haziran’da sadece 1,1 milyar liraydı. Kur Korumalı Mevduata yapılan transfer 37,2 milyar liraya ulaştı. İktisadi faaliyetin hızı bütçe performansının en önemli belirleyicisi olmaya devam edecek” ifadelerini kullanıyor.

Ekonomistler de uluslararası ticaretten ve ÖTV’den alınan vergiler ile beraber bütçenin gelir tarafına güçlü destek verilirken, yılın ikinci yarısında dış talepteki yavaşlama ve tüketimdeki olası azalmanın ilgili gelir kalemlerinin pozitif etkisini sınırlayabileceğini düşündüklerini, diğer yandan bütçe giderleri tarafında kur korumalı mevduattan (KKM) dolayı da kur ve faiz etkisini direkt olarak izlemeyi sürdüreceklerini dile getiriyor.

Dünya merkez bankalarında politika ayrışması

Yurtiçi ve yurtdışı piyasalarda faiz kararları yatırımcılara yön verdi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) politika faizini yüzde 14’te tutup enflasyonla mücadelede liralaşma ve makro ihtiyati tedbirlerle faiz artırmadan devam edeceklerini belirtmesine karşılık Avrupa Merkez Bankası’nın (ECB) 11 yıl sonra 50 baz faiz yükseltip Transmission Protection Instrument (TPI) tahvil planını uygulayacaklarını açıkladı. Japonya Merkez Bankası (BOJ) ise Türkiye’de olduğu gibi faizi sabit tuttu.

Yurtdışı analistler Türk Lirası’nın yılsonunda 22 lirayı göreceğini öngördü. Analistlere göre, Dış talebin düşecek olması yüksek emtia fiyatlarıyla beraber cari denge üzerinde ilave bir negatif yönlü şok ihtimalini artırıyor. Buna karşılık Temmuz ayında tüketici güven endeksi 63,4’ten 68 seviyesine yükseldi.

Rusya Merkez Bankası ise politika faizini 150 baz puan indirerek yüzde 8’e çekti ve savaş öncesi seviyenin altına indi. Ayrıca ECB eski başkanı ve halen İtalya Başbakanlığı yapan Mario Dragi’nin istifası da ekonomi gündemi için önemli gelişmeler arasında yer aldı. Merkez bankalarının enflasyon ve beraberinde genişleyen resesyonla uzun zaman daha mücadele edecekleri görülüyor.

Ayrıca Euro Bölgesi’ndeki tahvil faizi farklılaşmalarına müdahale edebilmek amacıyla tanıtılan yeni ürün de euro tarafında satış getirdi. Öncü PMI verileri Avrupa'da ekonomik aktivitenin Temmuz ayı itibariyle oldukça yavaşladığına işaret ediyor. Almanya’nın bileşik PMI verisinin 48 seviyesinde gerçekleşmesi ve daralma bölgesine işaret etmesi yine euronun satıcılı fiyatlanmasına sebep oldu.

Tahıl ve enerji tarafından iyi haberler

Enflasyonu yükselten etkenlerin başında gelen gıda kriziyle ilgili İstanbul’da atılan adımlar da haftanın en önemli gelişmeleri olarak dikkat çekti. Ukrayna tahılının Karadeniz üzerinden ihracatının yeniden başlatılmasını içeren anlaşma Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres ve Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu’nun katılımıyla Dolmabahçe Ofisi’nde imzalandı.

Yine enerji kriziyle ilgili Avrupa’ya doğalgaz sağlayan Kuzey Akım hattında yeniden gaz akışının başlaması da enflasyon adına sevindirici gelişmelerden oldu.

Gelecek hafta yurt içinde veri yoğunluğu zayıf seyredecek. Kapasite kullanım oranı ve reel sektör güven endeksi verileri Temmuz ayı için takip edilecek. Haftanın en önemli verisi FED toplantısı olarak karşımıza çıkıyor. Analist beklentileri FED'in politika faizinde 75 baz puan artırıma gideceğine işaret ediyor. 75 baz puanlık artırımın fiyatlamalara tamamen yansıdığı kaydediliyor.  ABD’de de tahvil getirileri gerilerken 10 yıllık tahvilleri 20 baz puan düştü. ABD getiri eğrisindeki bozulma ve resesyon fiyatlamaları devam ediyor.Türkiye’nin CDS’leri 900’lere dayandı

10 yıllık tahvil faizinde gerileme devam ederken yüzde 17.5 seviyesinin altını görürken 2 yıllık tahvil faizi ise yüzde 22.5 seviyesinde bulunuyor. 5 yıllık CDS primi 900 baz puan seviyesinden bir miktar gerilese de yüksek seviyelerini koruyor.  

Borsa İstanbul (BIST) 100 endeksi haftayı oldukça pozitif geçirirken dolar cinsinden de değer kazandı. Endeks yeniden 50 günlük hareketli ortalamasının üzerine gelerek pozitif bir sinyal verdi. Haziran ayında tepe noktasının ise yüzde 5 altında fiyatlanıyor. Negatif reel faiz ortamı kârlılıkları desteklerken borsada önümüzdeki dönemde açıklanacak bilançolar endeksin yönünü tayin edecek.

Değerli metaller de dolar ile beraber haftayı kazançla geçirirken altın ve gümüş tarafında getiriler kısıtlı kaldı. Ons altın hareketli ortalamalarının oldukça altında fiyatlanırken hafta içinde 1680 dolar seviyesini test etti. Son 1 yılın en düşük seviyesi olan bu seviye 2021’de 3 kez test edilmiş ama kırılmamıştı. Brent petrol ise 100 doların hemen üzerinde fiyatlanırken haftanın genelinde yatay bir seyir izledi.

Yurtiçinde tüm araçlar prim yaptı

Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senetleri haftalık bazda ortalama yüzde 5,63, euro/TL yüzde 3,90, dolar/TL 1,31, altının gram satış fiyatı yüzde 1,31 değer kazandı. Yurtiçi piyasalarda 1000 TL’lik yatırım borsada 1056,3 lira, euroda 1039 lira, dolarda 1013,1 lira ve altında 1013 lira oldu.

Söz konusu gelişmelerle yatırım araçlarında performans şöyle oluştu:

BIST 100… Borsa İstanbul (BIST) 100 endeksi en düşük 2.401,91, en yüksek 2.542,65 puanı gördükten sonra haftayı önceki hafta kapanışına göre yüzde 5,63 artarak 2.516,56 puandan tamamladı. Borsada şirket bilançolarının seyri izlenecek. Analistler, resesyon ve enflasyon endişelerinin varlık fiyatlarını etkilemeyi sürdürdüğünü belirttiler. Endekste 2.500 güçlü destek ve 2.600 ise kuvvetli direnç görünüyor.

DOLAR/TL… Dolar endeksinin 109’lardan 106’lara çekilmesine karşılık artan dip baskı kura yüzde 1,31 oranında değer kazandırdı ve dolar haftayı 17,7220 liradan kapattı. Dolarda direnç 17,90, destek 17,20’lerde olduğu öngörülüyor.

EURO/TL… Dolar endeksinin geri çekilmesi bu hafta euroya yaradı. Euro, TL karşısında yüzde 3,9 artışla 18,1290 liraya yükseldi. Euronun seyri ECB tarafından yeni ürün olarak ortaya konan TPI ile şekillenecek. Euroda destek 17,90, direnç ise 18,25 olarak şekilleniyor.

ALTIN… Enflasyon ve resesyon endişelerinin yanı sıra FED’in faiz artışlarına devam edeceği, ancak agresiflik konusunda tahminlerin yapılamadığı piyasada altın dolarla birlikte hareket etti. Ons altın hafta içinde 1680 doları görürken, buradan aldığı yukarı yönlü tepkiyle haftayı 1727 dolardan kapattı. Kapalıçarşı’da işlem gören 24 ayar külçe altının gram satış fiyatı bu hafta yüzde 1,31 kazançla 1.008 liraya, Cumhuriyet altınının satış fiyatı da yüzde 2,11 artışla 6.790 liraya yükseldi. Geçen hafta sonu 1.615 lira olan çeyrek altının satış fiyatı da 1.630 liraya çıktı.

PETROL… Suudi Arabistan’ın günlük petrol üretimini artırma kararına karşılık ABD stratejik petrol rezervlerindeki azalma, yeni pandemi endişesi ve diğer jeopolitik riskler petrol fiyatlarını sürekli baskılıyor. 110 dolarının güçlü direnç kabul edildiği brentte hareket alanı 95 – 105 şeklinde giderek belirginleşiyor. ABD petrolü WTI ise 100 doların altında seyrediyor.

KRİPTO PARA… ABD faizlerinde yükseliş biraz durulsa da kripto para pazarında dalgalı seanslar gözleniyor. Enflasyon ve resesyon endişeleri paraya olan ilgiyi dolara yönlendiriyor. Doların biraz çekilmesiyle haftalık bazda Bitcoin yüzde 7,35 (22.267$), Ethereum yüzde 23,9 (1.528$), Ripple yüzde 3,4 (0,35$) prim yaptı. Değer kayıplarının az gözlendiği pazarda kazançta en büyük sürprizi Ethereum yaptı.