Sedat YILMAZ

Japon tarzı büyüme modelini uygulayan ve genişleme politikalarına ağırlık veren Türkiye’de büyüyen kredi hacmi ekonominin pivot noktası enflasyonu yükseltirken soruna gündeme gelen makro ekonomik tedbirlerle çare aranıyor. Ancak veriler tüketici ve ticari kredilerde hızın normale dönmediği ve sürekli artış yönünde hareket ettiği gözleniyor. Kredi hacmi genişlerken enflasyonu tetikleyen diğer etken dolarizasyon oranındaki oran da dikkatlerden kaçmıyor.

Enflasyon oranları kredi büyümesinin etkisiyle üçlü rakamlara doğru gidiyor. İstanbul’da yüzde 94’lük enflasyondan sonra Türkiye geneli manşet enflasyonun Haziran’da beklenen oranı yüzde 80 şeklinde tahmin edilirken tüketici kredileri yüzde 66,8 büyüdü. Ticaride de kredi genişlemesi devam ediyor.

Makro ihtiyati tedbirler kapsamında Haziran’dan itibaren gerçekleştirilen müdahaleler piyasalarda etkisini görmeye başlamasına karşılık kredilerdeki büyüme ayağını gazdan çekmiş görünmüyor.  Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDKK) verilerine göre 13 haftalık, yıllıklandırılmış ve kur etkisinden arındırılmış hesaplamaya bakıldığında 24 Haziran itibariyle tüketici kredilerinin büyüklüğü 9,8 milyar lira artışla 905,9 milyar liraya ulaştı.

Bankaların bireysel kredi kartı alacakları da yüzde 3 artışla 276,7 milyar liraya çıktı. Kredi kartı alacaklarının 115,2 milyar lirası taksitli, 161,4 milyar lirası taksitsiz olduğu belirlendi. BDDK’nın ihtiyati tedbirler kapsamında uygulamaya başladığı ticari kredi kullanımında 15 milyon lira sınırı sonrası büyüme bir miktar hız kesmesine rağmen hacimde fazla esneme görünmüyor. Ticari krediler de söz konusu takvime göre 2,3 milyar lira artışla 843,3 milyar lira olarak gerçekleşti.

Dolarizasyon oranı yüzde 56

Tüketici ve ticari kredilerde büyüme sürerken dolarizasyonda da hissedilir bir artış gözleniyor. TCMB haftalık verilerine göre, bankalardaki döviz mevduatıyla ilgili  finansal dolarizasyon oranı alınan ihtiyati tedbirlere rağmen 24 Haziran haftası yüzde 56,32’den yüzde 56,29’a indi. Dolarizasyon oranı geçen yılın aynı döneminde yüzde 55,4 seviyesindeydi.

Bankalardaki toplam döviz mevduatı 24 Haziran haftasında parite etkisinden arındırılmış bazda 769 milyon dolar yükseldi. Gerçek kişilerin döviz mevduatı 78 milyon dolar, tüzel kişilerin döviz mevduatı 691 milyon dolar arttı. Böylece 2022 yılı başında 237 milyar dolar olan toplam döviz mevduatı 212 milyar dolara gerilemiş oldu.

Dolarizasyon, rezerv kümülasyonu ve finansal istikrar odaklı kur korumalı mevduat (KKM) ürünündeki trendler takip edilirken Merkez Bankası (TCMB) enflasyonu tetikleyen dolarizasyonu baskılamak için Zorunlu Karşılık ve İhbarlı Döviz Mevduat Hesapları’na uygulanan yüzde 1,5 seviyesindeki komisyon oranını yüzde 5'e yükseltti. Para politikası kapsamında gerçekleştirilen hamlelerle faiz artırılmasa da piyasaya yönelik sıkılaştırıcı tedbirlerle kredi büyümesinin önüne geçilmek isteniyor.

Dövizde mevduat artışı

TCMB’nin haftalık açıkladığı verilere göre toplam döviz mevduatı 24 Haziran haftasında parite etkisinden arındırılmış bazda 769 milyon dolar arttı. Bir önceki haftaya göre gerçek kişilerin döviz mevduatları 78 milyon dolar yükselirken, tüzel kişilerin döviz mevduatları 691 milyon dolar artış gösterdi. Konuyu değerlendiren Tera Yatırım Başekonomisti Enver Erkan, mevcut seviyede dolarizasyon, rezerv kümülasyonu ve finansal istikrar odaklı kur korumalı mevduat (KKM) ürünündeki trendleri takip etmeye devam ettiklerini, döviz mevduatındaki düşüşün Mart ayından itibaren yavaşlamasına rağmen, yıl başından bu yana gerçek ve tüzel kişilerin DTH'leri toplam 23,6 milyar dolar geri çekildiğini söyledi.

 Döviz tevdiat ve ve TL hesabı kırılımı yayınlanmamakla beraber, bu ayrımın Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıklamaları doğrultusunda yüzde 55 DTH’dan TL’ye çevrim, yüzde 45 direkt TL hesabı açılışı şeklinde olduğunu değerlendirdiklerini belirten Erkan, “Finansal dolarizasyon oranı 24 Haziran haftası itibariyle yüzde 56,29 seviyesindedir, bir önceki hafta yüzde 56,32 olan orandan fazla bir değişim görülmemektedir. Bu oran geçen yılın benzer döneminde yüzde 55,4 seviyesindeydi” bilgisini verdi.

Temerrüt swapları yükseliyor

Türk Lirası dalgalanırken, kredi temerrüt swaplarının yükselişini sürdürdüğünü belirten Enver Erkan, “5 yıllık CDS, Haziran ortasından bu yana en yüksek seviye olan 848'i geçerek yükseldi. Konuya yakın kaynaklar, kamu bankalarının 16,70 seviyelerinin üzerindeki döviz satışlarıyla döviz kurunu savunduklarını belirtti. Devlet bankaları döviz piyasasına müdahaleleri hakkında yorum yapmamaktadır” yorumunu yaptı.

Merkez Bankası’nın net uluslararası rezervleri geçen hafta 150 milyon dolar arttığını, TCMB haftalık verilerine göre net uluslararası rezervler 24 Haziran itibarıyla 7,53 milyar dolara yükseldiğini hatırlatan Erkan,  “Brüt rezervler 101,9 milyar dolara yükseldi. Swap hariç net rezervler azaldı. Swap hariç net rezervler 24 Haziran haftası itibarıyla eksi 54,6 milyar dolar olarak kaydedildi. Rezervler bazında da dikkate alınan döviz korumalı mevduatın büyüklüğü 1 trilyon TL'yi aştı. 24 Haziran'da sona eren haftada yurt içi yerleşiklerin döviz mevduatları hem bireysel hem de kurumsal olarak arttı” dedi.

Fiyat artışlarında Haziran enflasyonu net yönü gösterecek

Türkiye’de dış ve yurtiçi riskler dahilinde artmaya devam eden enflasyonda yönün Haziran’da netleşmesi bekleniyor. Haftaya açıklanacak Haziran enflasyonunun yüzde 80’leri görmesi beklenirken zirve konusunda belirsizlik sürüyor.

Türk-İş’in Açlık ve Yoksulluk Sınırı Araştırması'nın 2022 Haziran ayı sonucuna göre; gıda enflasyonu yüzde 117'yi aştı. Dört kişilik bir ailenin aylık gıda harcaması tutarı yani açlık sınırı 6 bin 319 liraya, yoksulluk sınırı da 20 bin 818 liraya çıktı. Bekâr bir çalışanın ‘yaşama maliyeti’ ise aylık 8 bin 313 liraya yükseldi.

Hafta geneline bakıldığında fiyat istikrarını sağlamak üzere makro ihtiyati tedbirleri yoğunlaştıran ekonomi yönetimi asgari ücretin net 5 bin 500 liraya çıkarılması, işçi başına 100 lira işveren desteğinin getirilmesi ve emekli maaşlarına yapılacak yüzde 40 zamdan sonra nasıl bir yol haritası belirleyeceği de görülecek. 

İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) ve S&P Global’in açıkladığı verilere göre; Haziran ayında imalat PMI 49,2’den 48,1 seviyesinde geriledi. Son açıklanan veriler, üst üste 3 ay eşik seviyesinin altında kalan bir sanayi aktivite endeks değerine işaret etti.

Yurtiçinde ticari kredilere getirilen sınırlama öne çıkarken yurtdışında ise Rusya’nın, 1918'den bu yana ilk kez temerrüde düşmesi ve resesyon endişeleri gündemde ilk sıralarda yer aldı. Batı finans kuruluşlarının ‘Resesyon şokuna hazırlanın’ ikazları da gündemler arasına girdi.

Ayrıca haftaya damgasını vuran gelişmelerden biri de e-ticaret kanun teklifinin komisyondan geçmesi oldu. Teklif ile elektronik ticarette haksız ticari uygulamada bulunan elektronik ticaret aracı hizmet sağlayıcıya, haksız uygulamada bulunulan her bir elektronik ticaret hizmet sağlayıcı için 10 bin liradan 100 bin liraya kadar idari para cezası verilecek.

Diğer taraftan 2023’te piyasaya sunulması planlanan Türkiye’nin yerli otomobili Togg’u teşvik etmek üzere elektrikli araçlarda ÖTV oranının yüzde 60’tan yüzde 10’a indirilmesini öngören teklif TBMM'de ilgili komisyonda gündeme geldi. Teklifle Türkiye'deki diğer elektrikli araçların fiyatlarında da indirim söz konusu olacak.

Piyasalarda 4 – 8 Temmuz 2022 haftasında yurtiçinde, Haziran enflasyonu, cari denge, TCMB piyasa katılımcıları anketi, Fitch Türkiye notu değerlendirmesi, yurtdışında ABD’de ISM PMI imalat dışı, FOMC toplantı tutanakları, dış ticaret dengesi, tarım dışı istihdam ve Avrupa’da ÜFE, S&P global PMI imalat dışı verileri takip edilecek.

Söz konusu gelişmeler sonunda yatırım araçlarına bakıldığında, Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senetleri haftalık bazda ortalama yüzde 4,32, altının gram satış fiyatı yüzde 4,71, dolar/TL yüzde 3,41, euro/TL yüzde 4,77 değer kaybetti. Yurtiçi piyasalarda 1000 TL’lik yatırım borsada 956,8 lira, altında 952,9 lira, dolarda 965,9 lira ve euroda 952,3 lira oldu.

Yatırım araçlarında performans şöyle oluştu:

BIST 100… Borsa İstanbul (BIST 100) endeksi en düşük 2.367,78, en yüksek 2.561,14 puanı gördükten sonra haftayı önceki hafta kapanışına göre yüzde 4,32 azalarak 2.443,77 puandan tamamladı. Borsanın 2350 puanı destek, 2450 puanı direnç yapması bekleniyor.

DOLAR/TL… Dolar, BDDK tarafından ticari kredilerin sınırlandırılmasıyla ilgili kararından sonra sert düştü. Haftalık bazda yüzde 3,41 oranında değer kaybeden dolar haftayı 16,7610 liradan kapattı. Dolarda desteğin 16,50, direncin 17 lirada olduğu gözleniyor.

EURO/TL… BDDK kararları euroyu da etkiledi. Euro Bölgesi’nde faiz tartışmalarının sürmesi ve doların uluslararası arenada değer kazanmasıyla birlikte euro da TL karşısında yüzde 4,77 oranında düştü ve haftayı 17,39 liradan kapattı. Euroda desteğin 17, direncin 17,40’larda olduğu tahmin ediliyor.

ALTIN… Uluslararası piyasalarda altının onsu yatırımcıların artan faiz oranlarının değerli metale olan ilgiyi azaltacağını değerlendirmesiyle art arda üçüncü haftayı da düşüşle kapattı. Ayrıca dünyanın en büyük altın ithalatçılarından biri olan Hindistan altın ithalatında vergi oranını yüzde 7,5'ten yüzde 12,5'e yükselttiğini duyurdu. Bu gelişmelerle altının onsu yüzde 7 kayıpla 1800 dolar seviyesine kadar çekildi. Altındaki düşüşün devam etmesi bekleniyor. Kapalıçarşı’da işlem gören 24 ayar külçe altının gram satış fiyatı bu hafta yüzde 4,71 kayıpla 972 liraya, Cumhuriyet altınının satış fiyatı da yüzde 4,67 azalışla 6.515 liraya geriledi. Geçen hafta sonu 1.673 lira olan çeyrek altının satış fiyatı da 1.595 liraya düştü.

PETROL… Resesyon beklentileri petrol fiyatları vurmaya devam ediyor. Hafta sonu OPEC+ toplantısında Ağustos ayına yönelik petrol üretim politikasına bağlı kalınması kararı alındı. Ağustos ayı için günlük 640 bin varil üretim artış kararı alınırken ulaşılması halinde pandemi öncesi üretim seviyelerine geri dönülmüş olacak. Karar petrol fiyatlarında baskıyı artırırken resesyona ilişkin endişeler de küresel piyasaların odağında yer almaya ve petrol fiyatları üzerinde baskıyı canlı tutmaya devam ediyor. Petrol fiyatları bu hafta yaklaşık yüzde 3’e yakın düşerken Haziran ayında aylık kayıp yüzde 8’in üzerinde gerçekleşti. Brent petrol 107 doları gördükten sonra 111 dolara kadar yükselmesine karşılık resesyon endişeleri petrol fiyatlarında aşağı yönlü seyri tetiklemiş görünüyor.

KRİPTO PARA… Majör merkez bankalarının faiz artışları ve enflasyon endişelerinin risk iştahını azalmasıyla kripto para piyasası negatif seyretmeye devam ediyor. Deutshce Bank’ın Pazar ile ilgili müsbet görüşü ise piyasaları dalgalandırıyor. Pazarın en büyük parası Bitcoin haftalık bazda yüzde 8,6 değer kaybederek 19.289 dolarda seyrini sürdürüyor. Ethereum’da da kayıp yüzde 11’i geçti. Ethereum 1.056 dolardan işlem görüyor. Piyasada en fazla değer kaybeden para yüzde 17,5 ile Solana, en fazla değer kazanan para da yüzde 1,2 ile Dogecoin oldu.