Mustafa DENİZ

Hangi şartlar EYT’yi ifade ediyor?

Öncelikle şunu ortaya koyalım 8 Eylül 1999’dan önceki işe girişler EYT kapsamında şu anda. Bu tarihten sonraki girişleri ise şu anda EYT kapsamına girmiyor. Bu kişiler giriş tarihlerindeki değişikliklere göre kadınlarda 55 erkeklerde 60 ya da kadınlarda 60 erkeklerde 65 yaşlarında emekliliğe hak kazanacaklar dolayısıyla bizim konuştuğumuz tarih bu. 2002 yılında kanunda yapılan bir değişiklik ile bu tarihten öncekiler için yaş sınırı getirildi ve getirilen bu yaş sınırı ile de eskiden sadece hizmet yılı ve prim gün sayısı önemli iken artık insanlar yaşı da beklemek zorunda kaldılar. Bunun içinde zaten “Emeklilikte Yaşa Takılanlar” diyoruz.

EYT’liler ne istiyor?

EYT’liler haklarının geri verilmesini istiyor. Bildiğiniz gibi hiçbir kanun çıktığı tarihten öncesine yürütülemez. Ancak 1999 düzenlemesi ile işe giriş tarihlerine bakılarak kişilere kademeli bir sistem getirildi. Burada normal şartlarda insanlar ne zaman işi girdilerse o tarihteki kanunlara tabi olmaları gerekmesine rağmen, daha sonra yapılan bir düzenleme ile o kanunlar geçersiz sayıldı ve kişilerin “edinilmiş hakları” ellerinden alındı. Tabii geçen süre içerisinde ilk başlarda EYT’lilerde daha az olumsuz etki oluşturdu bu. Sebebi de getirilen kademede yaşın gittikçe artması. Aradan geçen 23 yılda artık şu anda etkiler daha belirginleşti daha fazla insanın daha uzun süreler etkilenmesine sebep oldu. Bunun için de yıllardır örgütlü olan ve seslerini diğer problemi olan kesimlere göre daha iyi duyurup daha fazla gündem olan EYT’liler geçen yıllarda devlet kademelerinde bulamadıkları karşılığı bugün yakaladılar ve geldiğimiz noktada görüyoruz ki haklarını alacaklar.

EYT ile ilgili ipuçları

Hükümet yaptığı EYT çalışmasıyla ilgili hangi ipuçlarını verdi?

Süreç 2022 Haziran ayında başladı aslında bu kadar yıldır EYT’lilerin oluşturmaya çalıştığı kamuoyu nihayet meyvesini verdi ve karşısında örgütlü bir güç gören Hükümet de EYT’lilerin sesine kulak vereceğini ve bu konuda Çalışma Bakanlığı’nda bir çalışma başlatacaklarını söyledi. Tabii bu dillendirildikten sonra birçok kereler Çalışma Bakanı Vedat Bilgin’in açıklamaları oldu. Bugünden geçmişe baktığımızda elbette farklı açıklamalar da oldu, geldiğimiz noktada ana başlıklar belirdi aslında. 

Bunları şöyle sıralayabiliriz, 1999 öncesindeki kadınlarda 20 erkeklerdeki 25 yıl sınırı (SSK için) geçerli olacak, sızan kulislerden anladığımız kadarıyla 48-50 ya da 50-52 yaş sınırlamasından biri de gelecek. Tabii ki bunlar şu anda hep tahmin.

18 yaşın altındakiler

8 Eylül 1999 tarihinden önce çalışmaya başlayan ancak çalışmaya başladığı tarihte 18 yaşın altında olanlar EYT kapsamına girer mi?

Evet girer. Kanunlarımızda çalışmaya başlama yaşı diye bir sınırlama yok aslında her sektör için. Örneğin bir çocuk dizi oyuncusu düşünün, şimdi bu kardeşimiz çalışıyor ve emek veriyor elbette onun adına prim de ödeniyor. Dolayısıyla yarın emekli olurken de elbette bu günleri sayılacak. Aynı şey benim oğlumun da başına gelmişti ve daha 4 yaşındayken birkaç reklam filminde oynaması sebebiyle işe girişi olmuştu. Yaşlarıyla orantılı ve adaletli işlerde çocuklarımız çalışabilirler ve SGK ve kanunlar da bunu kabul ediyor zaten.

Herkes EYT kapsamına giriyor mu?

8 Eylül 1999 tarihinden önce çalışmaya başlayan herkes EYT kapsamında mıdır? Örneğin aday çırak, çırak veya stajyer sigortalılık başlangıcı olanlar EYT’li olabilir mi?

Evet EYT kapsamındadır. Ancak burada birkaç noktada açıklık getirilmesi gereken husus da var. Bu tarihten önce staja girenlerde örneğin çok büyük mağduriyet var şu anda, Düşünün sizin işe giriş yaptığınıza dair bir kart veriliyor üzerinde resminiz olan arkasında numaranız olan sizin adınıza işe giriş belgesi veriliyor, hastaneye gidiyorsunuz sağlıktan faydalanıyorsunuz, işverenin servisi ile sabahın kör şafağında işe gidiyorsunuz, işverenin talimatlarına göre yapılması gereken işleri yapıyorsunuz, işveren sizi çalıştırdığı için belki normal başka bir işçiyi istihdam etmiyor, size maaş ödüyor ve siz daha 16 yaşındasınız , okul müdürünüz elinde sigorta kartlarıyla sınıfa girip herkese dağıtıyor ve diyor ki “sigorta girişleriniz yapıldı, emeklilikte size çok faydası olacak, meslek lisesine geldik diye üzülüyorsunuz belki ama düz liselere göre avantajlarını yaşamaya başladınız işte” diyor. 

Sonra yıllarda e-devlette sizin işe giriş tarihiniz olarak bu tarih gözüküyor, ancak ne zamanki EYT çalışması başlıyor birkaç aydır işte o zaman belki bu insanların çoğu o zaman öğreniyor ki o sigorta girişi emeklilik için geçerli değilmiş. Ne giriş ne de günler sayılmıyormuş. Bu konu en az EYT kadar önemli ve çözülmesi gereken büyük bir sorun.

Sigorta başlangıcı geri çekilebilir

9 Eylül 1999 tarihinden sonra çalışmaya başlayanlar hangi durumda EYT kapsamına girebilir?

Bu tarihten sonra istisnai hallerde sigorta başlangıcını geri çekmek mümkündür. Bunların en bilinen ve yaygın kullanılan uygulamaları şöyle 

Askerlik borçlanması: Er ve erbaş olarak silah altında veya yedek subay okulunda geçen sürelerin borçlanılması mümkündür. Eğer ilk işe giriş askerlik tarihinden sonra ise o zaman borçlanılan askerlik süresi kadar işe giriş tarihi geri gelir. Şöyle düşünün siz 1995 ağustos yılında 18 ay askere gittiniz ama SSK ilk işe girişiniz de 2000 ocak . Eğer askerliğini borçlanırsanız o zaman 18 ay işe girişiniz geri geldiğinde 1998 hazirana gelir dolayısıyla da EYT ye girmiş olursunuz

Doğum borçlanması: Kadınlar üç çocuğa kadar toplam 2160 günü doğum borçlanması yoluyla ödeyerek gün satın alabilirler ancak stajdan yapılan girişi varsa o zaman normal işe girişi olmasa bile doğum borçlanması yapabilir, bu pek bilinen bir konu değil buna dikkat etmek gerekiyor. İşte o zaman başlangıç geri gelebilir. 

Yurtdışı borçlanması: Yurtdışında çalışan Türk vatandaşları ile Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler yurtdışında geçen hizmetlerini ve ev kadınlığı sürelerini, ilgili ülke ile ikili veya çok taraflı Sosyal Güvenlik Antlaşması akdedilmiş olup olmamasına bakılmaksızın ülkemiz sosyal güvenlik kanunlarına göre emeklilik, malullük, yaşlılık ve ölüm hallerinde Türkiye’de geçmiş hizmet gibi değerlendirilmesini sağlamak amacıyla borçlanabilirler.

Ücretsiz izin sürelerinin borçlanılması: Emekli sandığına tabi olarak çalışan memurlar ücretsiz izin sürelerini borçlanabilirler. Bu borçlanma başlangıcı geri götürmez.

Tutuklulukta geçen sürelerin borçlanılması: Sigortalı iken herhangi bir suçtan gözaltına alınan ve tutuklananlar, beraat etmeleri koşuluyla gözaltı ve tutuklulukta geçen süreleri borçlanabilirler. Eğer kişinin cezaevine girdiği tarihten önce işe girişi yoksa o zaman borçlanma işe girişi geri götürür ve 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu kapsamında tutuklanan veya gözaltına alınanlardan beraat edenler, tutukluluk ve gözaltında geçen süreleri borçlanabilirler.

Doktora veya tıpta uzmanlık sürelerinin borçlanılması: Sigortalı olmaksızın doktora eğitimi veya tıpta uzmanlık için yurt dışında veya yurt içinde geçirilen süreler borçlanılarak prim gün sayısına ilave edilebilir. Doktorlar, fahri asistanlıkta geçen süreleri borçlanabilirler.1416 Sayılı Ecnebi Memleketlere Gönderilecek Talebeler Hakkında Kanun kapsamında yurt dışında eğitim görenler öğrenim sürelerini borçlanabilirler.

Ücretli öğretmenlikte geçen sürelerin borçlanılması: Milli Eğitim Bakanlığına bağlı örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ek ders ücreti karşılığında uzman ve usta öğretici olarak çalıştırılanların 25 Şubat 2011 tarihinden önceki çalışmalarından dolayı ay içinde 30 günden eksik kalan süreleri borçlanmaları mümkündür. Memurlarda borçlanma işe girişi geri götürmez

Kısmi süreli çalışanların borçlanması: Part time (kısmi süreli) çalışanlar, 30 günden az çalışması olanlar ve ücretli öğretmenler bu süreleri borçlanma yoluyla otuz güne tamamlayabilirler. Ancak bu da işe girişi geri götürmez

Diğer borçlanma süreleri: Avukatlık stajında geçen sürelerin borçlanılması mümkündür. Grev ve lokavtta geçirilen sürelerin de borçlanılması mümkündür. Seçim Kanunu gereğince görevinden istifa eden kamu çalışanlarının, boşta geçirdikleri süreleri borçlanma hakları vardır. Fakülte veya yüksek okullarda kendi hesabına okuduktan sonra subay veya astsubay olarak göreve başlayanlar ile polis memuru veya komiser yardımcısı olarak atananlar, başarılı öğrenim sürelerini borçlanabilirler. Polis Akademisi ile fakülte ve yüksek okullarda Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okuyan veya kendi hesabına okumakta iken EGM hesabına okumaya devam edenlerin, başarılı geçen eğitim süreleri borçlanılabilir.

Kıdem tazminatı hakkı var mı?

EYT kapsamında emekli olacak işçiler ihbar süresine uymak zorunda mı? EYT ile işten çıkarken kıdem tazminatı hakkı var mıdır?

EYT kapsamında emekli olacaklar için ayrı bir düzenleme olacağını sanmıyorum bu konuda. Konuyu mevcut kanunlara göre düşündüğümüzde emekli olurken ihbar tazminatı hakkı oluşmaz. EYT’de de bunun farklı olacağı zannetmiyorum. Ancak kıdem tazminatı açısından durum biraz daha farklı, ülkemizde bir çalışanın emekli olabilmesi için mutlaka istifa etmesi gerekir, Ancak istifa ederken de mutlaka emeklilik sebebiyle istifa ettiğini belirtmesi ve işlemlerin de bu kod üzerinden yürümesi gerekir. Şimdi çıkacak olan yasada da emekliliğe hak kazanmış EYT’liler mutlaka istifa edecekler ve bunu yine emekli olma sebebiyle kodu ile yapacaklar ki kıdem tazminatı hakları kaybolmasın, dikkat edilmesi gereken önemli bir konu bu. Firmalarını ve muhasebecilerini özellikle uyarmalarını tavsiye ederim.

Başvuru süresi olacak mı?

EYT’den yararlanmak için belli bir başvuru süresi olacak mı?

Tabii ki kanun henüz çıkmadığından bu konuda net bir şey söyleyemeyiz ancak EYT’deki toplam 5 milyon kişinin eğer yaş şartı olmazsa zaten 1,8 milyonu hemen emekli olacak ve devamında kalan 3.2 milyon da peyderpey yıllar içinde olacak, herkesin emeklilik başvuru tarihi kendisinin özel durumuna göre belli olacak.

İşten çıkmaya zorlanamazlar

EYT kapsamında emeklilik hakkını kazanan kişileri işveren işten çıkmaya zorlayabilir mi?

İşverenler EYT ile emeklilik hak etmiş kişileri işten çıkmaya zorlayamaz ancak kanunen bir kişinin emekli olabilmesi için ise mutlaka istifa etmesi gerekir. Dolayısıyla eğer kişi emekli olmadan emekli maaşından vazgeçerek çalışmaya devam etmeyi tercih ediyorsa işveren onu zorlayamaz çıkmak için. Ancak ülkemizde emeklilerin çalışmasına engel bir durum yok bildiğiniz gibi. Burada eğer işçi-işveren karşılıklı mutabık kalırlarsa emekli olduktan sonra da işçi çalışmaya devam eder. Bunun önünde kanuni hiçbir engel yok

Çalışmaya devam edebilirler

EYT kapsamında emekli olacak kişiler aynı veya farklı bir işyerinde çalışmaya devam edebilir mi?

Elbet edebilir ülkemizin kanunlarında bu konuda herhangi bir engel yok. Yeter ki işçi-işveren bu konuda mutabık kalsınlar.

SGDP ödemesinin artı bir etkisi yok

EYT kapsamında emekli olduktan sonra SGDP’li çalışmanın emekli aylığına bir katkısı olacak mı?

Tabii ki kanun nasıl çıkacak o konuda bir düzenleme olacak mı bilmiyoruz şu anda, ancak güncel kanunlara göre konuşursak SGDP ödemesi yapmanın emekli maaşına artı bir etkisi yok. Hatta işveren açısından bir fazla ödeme de var bu konuda zaten çıkacak tasarıda bu fazla ödeme de işveren kesimi tarafından çözüm beklenen konulardan biri.