Hakan DİKMEN

Şu günlerini yaşayan orta yaştaki vatandaşlar neler düşünüyor çok merak ediyorum. Çünkü dedelerinden ve Ninelerinden kalan duygularla hallerine şükrediyor mu? Yoksa içlerinden bu hale gelmemize biz mi neden olduk diyor? Çok merak ediyorum. Çünkü benim yirmili yaşlarda konuştuğum öğrencilerim hep bizi suçluyor. Sizin yüzünüzden şöyle sizin yüzünüzden böyle diyorlar. Ama “hadi gel sen de şu işin ucundan tut” da birlikte çevre için ya da ekonomi için çalışalım deyince önce para sonra kariyerini soruyor ve müdür yapmazsak ya da iyi bir para vermezsek birden buhar oluveriyorlar. Hal ve durum tabii ki her yerde böyle değil ama bizim geleceği emanet edeceğimiz, yaşlandığımız zaman bize bakacak bir nesil ne yazık ki yok. Gelecek planlarını yaparken yüzyıllardır yaptığımız duayı yapıyor ve “ Allah’ım bizi kimseye muhtaç etme diyoruz.” Muhtaç olmamak için sağlık ve ekonomiye dikkat etmeliyiz.  

Bizi neler bekliyor?

Gelin ekonomik olarak ülkemiz için yeni açıklanan ekonominin 2023-2025 dönemi Orta Vadeli Programına şöyle bir bakalım. Bizi neler bekliyor? Gardımızı ona göre alalım. Bu anlatacaklarım “Türkiye ekonomisinin 2023-2025 dönemine ilişkin yol haritası niteliği taşıyan yeni Orta Vadeli Program (OVP)” Resmi Gazete'nin mükerrer sayısında yayımlandı. 

Buna göre 2023 yılı büyüme hedefi yüzde 5, 2024 ve 2025 yılı için büyüme yüzde 5,5 olarak belirlendi. 2022 yılı enflasyon hedefi yüzde 5! olurken, 2023 yılında yüzde 24,9, 2024 yılında yüzde 13,8 ve 2025 yılı içinse yüzde 9,9 olarak öngörüldü. İşte BÜYÜME rakamları böyle düşünülüyor. İşsizlik içinse 2022 yılında yüzde 10,8, 2023'te 10,4, 2024'te 9,9, 2025'te ise yüzde 9,6 hedefi konuldu. Bu hedefler büyüme rakamlarıyla birlikte ekonomide olumlu göstergeler olarak bize bir vaat sunuyor. 

Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Strateji ve Bütçe Başkanlığınca hazırlanan ve 2023-2025 dönemini kapsayan OVP yani “Orta Vadeli Program” ile temel ekonomik büyüklükler ve hedefler de belirlendi. Buna göre de, büyüme için bu yıl gerçekleşme tahmini yüzde 5 oldu. Ekonominin 2023'te yüzde 5, 2024 ve 2025 yıllarında ise yüzde 5,5 büyüyeceği öngörüldü. 

Enflasyon üzüyor

Bizi en fazla yoran ve dahi üzen enflasyonun durumu. Evdeki durumla çarşıdaki durum aynı değil. Örneğin, bu yıl yüzde 65 olacağı tahmin edilirken, enflasyon hedefi gelecek yıl için yüzde 24,9, 2024 için yüzde 13,8, 2025 için yüzde 9,9 olarak belirlendi. Nasrettin hocanın eşeği gibi bir kaybediyoruz bir buluyoruz ama aradaki fark bir türlü kapanmıyor. Bu fark devletin tahmini ile damdan düşenin tahmini arasındaki boşluğu bize gösterecek. 

Bütçe açığının gayrisafi yurt içi hasılaya oranının 2023'te yüzde 3,5, program dönemi sonunda ise yüzde 1,5 olarak gerçekleşeceği öngörüldü. Merkez bankası düzenlemelerinin olmadığı bir ekonomide bütçe açıklarındaki herhangi bir artış faiz oranlarını yükseltecektir. Ülkemizde Merkez bankası mı başka etkenler mi düzenlemeyi yapıyor iyi dikkat etmek lazım. Çünkü kamu kesiminin kredi talebi artacak buna karşılık bankaların kredi arzı değişmeyecektir. Diğer bir deyişle, kamu borçlanmalarındaki artış para arzını değil, faiz oranlarını etkileyecek midir? Bakıp göreceğiz. 

İşsizlik oranı

Programda, işsizlik oranının bu yıl sonunda yüzde 10,8 olacağına yer verilirken, gelecek yıl hedefi yüzde 10,4, 2024 yılı için yüzde 9,9 ve 2025 için ise yüzde 9,6 olarak tahmin edildi. Tahminler böyle de tutarsa. 

İhracatın, 2022 sonunda 255 milyar dolar seviyesinde gerçekleşeceği tahmin edilirken, 2023'te 265 milyar dolar, 2024'te 285 milyar dolar, program sonunda 305 milyar dolar olması hedeflendi. Bence en olacak doğru tahmin bu. Bu rakamların daha da artacağına inanıyorum. Mesela Çin ülkemize konumlandı ve ne bulursa alıyor. Bilhassa Tekstil dünyasında çok fazla çalışma var bu konuda.

İthalatın, 2022 sonunda 360 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmesi, 2023'te 345 milyar dolar, 2024'te 363 milyar dolar, 2025'te de 384 milyar dolar olması öngörüldü.

Milli gelirde bizi geçtiler

Bazı ülkelerin kişi başına düşen milli gelirde bizi geçmesi de çok üzücü. Mesela, Çin Türkiye’yi ilk kez geçti. Yeni modelde Türkiye'nin Çin gibi ürünü ucuza üretip Avrupa'ya satarak bu üretimden döviz girdisi sağlaması bekleniyor. Peki, Çin kişi başına düşen milli gelirde oldukça gerilerden gelerek son senelerde nasıl Türkiye’yi geride bıraktı? Çin ve Türkiye’de kişi başına düşen milli gelir kaç?

Dünya Bankası verileri ülkelerin kişi başına milli gelirini Amerikan doları cinsinden 1960’dan bu yana gösteriyor. Buna göre 1960 yılında Türkiye’de kişi başına milli gelir 509 Dolar iken bu miktar Çin’de 90 Dolar idi. 1960’da Türkiye’de kişi başına gelir Çin’in 5,7 katı idi. Sonraki yıllarda bu oran çoğunlukla 4-6 kat arasında seyretti.

1961, 1965 ve 1971 yılları haricinde Türkiye’deki kişi başına gelir Çin’in 4 katından hep fazla oldu. Hatta 1970’lerin sonunda bu fark 10 katına kadar çıktı. 1979 yılında Türkiye’de kişi başına gelir 2 bin 79 Dolar iken Çin’de 184 Dolar oldu. Oran ise 11,3’e kadar çıktı.

2001 yılına kadar bu oran hiç 3’ün altına düşmedi. Türkiye’de büyük bir ekonomik krizin yaşandığı 2001’de bile bu oran 2,98 oldu. Türkiye’de gelir 3 bin 143 dolar iken Çin’de bin 53 dolar idi.

7 yıl üst üste azaldı

2002 yılında Türkiye’de kişi başına milli gelir 3 bin 688 Dolar iken Çin’de bin 149 dolar idi. Yani, Türkiye’deki gelir Çin’in 3,2 katıydı. Bu oran 2005 yılında 4,3'ü bile gördü. Ancak bu oranda 2006 yılından sonra istikrarlı bir düşüş yaşandı. Esasında bu yıllarda Türkiye’de kişi başına milli gelir artmaya devam etti ve hatta 2013 yılında 12 bin 615 Dolar ile en yüksek seviyeyi gördü.

Sonra neler mi oldu? Türkiye’de kişi başına milli gelir ilk kez 7 yıl üst üste azaldı

Türkiye ile Çin arasındaki farkın kapanmasında Çin’de kişi başına gelirin son 20 senede düzenli şekilde artması etkili oldu.

2018 yılından sonra 2022 yılında da Çin bir kez daha Türkiye’yi geçti

2018’de Türkiye kişi başına gelir 9 bin 453 Dolar olurken Çin’de 9 bin 977 Dolar’a yükseldi. 2019 ve 2020 yılında iki ülke arasında fark Çin’in lehine değişime devam etti. 2020’de Türkiye’de 8 bin 538 Dolar olan gelir Çin’de 10 bin 500 Dolar’a kadar çıktı. Sadec Çin mi Bu dönemde Bulgaristan ve Romanya kişi başına düşen milli gelirde Türkiye’yi geride bıraktı.

Kişi başına milli gelir 2002 yılında Türkiye’de 3 bin 688 Dolar iken Bulgaristan’da bin 771 Dolar; Romanya’da bin 825 Dolar idi. Avrupa Birliği sürecinin rüzgarıyla Romanya 2017’de Türkiye’yi geçmeyi başardı. Bulgaristan ise 2019’da Türkiye’yi geride bıraktı.

2020 yılında Türkiye’de kişi başına milli gelir 8 bin 538 Dolar iken Bulgaristan’da 9 bin 976 Dolar; Romanya’da ise 12 bin 896 Dolar oldu.

2000’li yılların başında Bulgaristan, Romanya, Estonya, Slovakya, Macaristan, Letonya, Polonya, Çekya, Litvanya Kasım 2021 itibariyle Türkiye’yi geride bıraktı. 

Umarım bu “Türkiye ekonomisinin 2023-2025 dönemine ilişkin yol haritası niteliği taşıyan yeni Orta Vadeli Program (OVP)” istediğimiz gibi olur da refaha kavuşuruz.