SEDAT YILMAZ

Aşılamada güçlü seyir sayesinde ekonominin Haziran ayında kademeli, Temmuz’da tam açılmasıyla imalat sanayi başta olmak üzere Kapasite Kullanım Oranı (KKO) ile birlikte sanayi üretimini 2019 yılının da üzerine çıkaran Türkiye normalleşmede sınır tanımıyor.

Merkez Bankası’nın (TCMB) sıkılaştırma politikalarına rağmen oluşan ekonomik, reel kesim ve tüketici güven endekslerindeki yükseliş üçüncü çeyrekte de hızla devam ediyor. Sadece 9 günlük Kurban Bayramı tatilinde kart ve kredi kartlarıyla yapılan harcamaların 15 milyar liraya ulaştığı Türkiye’de ekonomideki normalleşme piyasalara moral aşılıyor. Ekonominin toparlanması ve güvenlerin artmasında özellikle son dönemde döviz ve petrol fiyatlarındaki düşüşler etkili oluyor.

İhracatta 200 milyar dolar, turizmde 20 milyar doları geçmeyi hedefleyen ve sürpriz swap anlaşmalarıyla yabancı para rezervlerini artıran Türkiye’de döviz fiyatlarının gerilemesi ve petrol fiyatlarının yeniden 65 dolar seviyelerine inmesi ekonomik moralleri yükseltiyor. Yeni kurulan şirket sayısı ile ekonominin açılmasıyla artışa geçen istihdam ekonomik aktiviteyi zirveye taşıyor. Haziran’da 1,5 yılın zirvesine çıkarak pandemi öncesine dönen kapasite kullanım oranı (KKO) Temmuz’da yüzde 76,7 ile büyümeyi sürdürdü. Mayıs’ta 92,6, Haziran’da 97,8 değerini alan Ekonomik Güven Endeksi Temmuz’da 100,1 değerine ulaştı. Verilerde Ağustos beklentilerinin daha yüksek olacağı gözleniyor.

Topyekûn normalleşme

İyileşmeler kapasite kullanım ve sanayi üretimiyle start aldı. İkinci çeyreğe hızlı bir giriş yapan sanayi üretimi Nisan 2021’de yüzde 66 artış kaydetti. İmalat sektörü endeksi yüzde 72,3 ile gelecek aylar için yüksek artış habercisi oldu. İkinci çeyreğin ikinci ayı Mayıs’ta sanayi üretimi hız kesmedi ve yüzde 40,7 artışla yoluna devam etti. İmalat sektörünün artış hızı ise yüzde 42,8 olarak ölçüldü. Aylık bazda madencilik ve taşocakçılığı yüzde 8,4, imalat sanayi yüzde 1,1 artış gösterdi. İkinci çeyreğin son ayı Haziran’da sanayi üretimi yine yüzde 23,9’luk bir artışla ekonomideki düzelmenin işaretlerini verdi. Aylık olarak madencilik ve taşocakçılığı yüzde 24,3, imalat sanayi sektörü yüzde 24,8 ile elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü yüzde 13,9 büyüdü.

Sanayi üretimi göstergesi Kapasite Kullanım Oranı (KKO) Nisan’da bir önceki aya göre 1,2 puan artarak yüzde 75,9 seviyesine çıktı. Mayıs ayında hız kesen KKO 0,6 puan düşüşle yüzde 75,3’e inmesine karşılık Haziran’da olması gereken değeri aldı ve Aralık 2019’dan bu yana son 1,5 yılın en yüksek zirvesine çıkarak yüzde 76,6 oldu. Kapasite kullanımdaki artış ara malı üretimindeki yüzde 79,8’lik yüksek performanstan kaynaklandı.

Kapasite kullanımda artış hızı devam etti. Üçüncü çeyreğin ilk ayı Temmuz’da da sürdü. KKO bir önceki aya göre 0,1 puan artarak yüzde 76,7’ye çıktı. KKO dayanıklı tüketim mallarında yüzde 77,2, dayanıksız tüketim mallarında yüzde 73,5, tüketim mallarında yüzde 74,1, ara mallarında yüzde 80 oldu.

Sanayi üretimi hız kesmiyor

İmalat desteğindeki sanayi üretimindeki yüksek performans, ihracat ve turizm kaynaklı döviz fiyatlarındaki düşüş ile istihdam ve aşılamanın yaygınlaşması öncülüğünde kapasite kullanım ve ekonomik güvendeki hızlı iyileşmeler ekonomide salgın öncesine dönüldüğünü gösteriyor.

Sanayi Üretim Endeksi’nin Haziran’da yıllık yüzde 23,9, imalat sanayi sektörünün yüzde 24,8 artışıyla ikinci çeyrek büyüme için ciddi bir büyüme ivmesi kazanan Türkiye ekonomisi, yılın üçüncü çeyreği için de performansını devam ettiriyor.  

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) özellikle Nisan – Haziran dönemine ilişkin iş gücü girdi endekslerine göre sanayi, inşaat ve ticaret – hizmet sektörleri toplamında istihdam endeksinin yılın ikinci çeyreğinde 2020’nin aynı çeyreğine göre yüzde 15,7 artması, yine alt sektörler incelendiğinde aynı endeksin sanayide yüzde 14,9, inşaatta yüzde 36,9 ve ticaret – hizmet sektörlerinde yüzde 12,6  yükselmesi iktisadi aktivitenin artışını gösteriyor.

Diğer taraftan Temmuz ayında bir önceki aya göre kurulan şirket sayısının 6 bin 735’e, şirket ve kooperatif sayısının 6 bin 847’ye ulaşması ve yabancı ortak sermayeli kurulan şirket sayısının da 945 olarak gerçekleşmesi ekonomide güvene işaret ediyor.

Güven endeksleri iyiye işaret

Ekonomiye yönelik iyileşmeler, Ekonomik Güven Endeksleri’nden (EGE) rahatlıkla okunabiliyor. Son olarak açıklanan Temmuz 2021 dönemine ait EGE 100,1 oldu. Söz konusu değer Haziran’da 97,8 idi. Ekonomik güven endeksindeki artış, reel kesim (imalat sanayi), hizmet, perakende ticaret ve inşaat sektörü güven endekslerindeki artışlardan kaynaklandı.

Reel kesim güven endeksi bir önceki aya göre Temmuz ayında yüzde 2,1 oranında artarak 112, hizmet sektörü güven endeksi yüzde 5,8 artarak 114,8, perakende ticaret sektörü güven endeksi yüzde 3,7 artarak 109,6 değerini, inşaat sektörü güven endeksi yüzde 4,7 artarak 86,3 değerini aldı. Tüketici güven endeksi yüzde 2,7 azalarak 79,5 oldu. Ağustos ayı verisi 27 Ağustos’ta açıklanacak.

Temmuz’da düşüş göstermesine karşılık Tüketici Güven Endeksi Haziran’da 81,7 seviyesindeydi. Endeks Mayıs’da yüzde 5,8 artışla 77,3 olarak gerçekleşmişti. Yine Haziran’da hanenin maddi durum beklentisi endeksi 82,9, genel ekonomik durum beklentisi endeksi yüzde 86 şeklinde ölçülmüştü.

Ekonomideki göstergelerin temel taşlarından Reel Kesim Güven Endeksi Haziran’da 7 yılın zirvesine çıkarak 113 oldu.

Ekonomik güven endeksinin 100'den büyük olması genel ekonomik duruma ilişkin iyimserliği, 100'den küçük olması ise genel ekonomik duruma ilişkin kötümserliği gösteriyor.

Reel kesim güveni sağlam

İmalat sanayisinde faaliyet gösteren 1698 iş yeri tarafından Temmuz ayı İktisadi Yönelim Anketi’ne verilen cevapların toplulaştırılarak değerlendirilmesi sonucu, Reel Kesim Güven Endeksi (RKGE), Temmuz’da 114,8 ile Nisan 2012’den bu yana en yüksek seviyeye ulaştı. Aynı dönemde mevsimsellikten arındırılmış reel kesim güven endeksi ise 2,3 puan yükselişle 112,1'e çıktı. Böylece RKGE, Nisan 2012'den beri gördüğü en yüksek seviyeye ulaştı.

Endeksi oluşturan anket sorularına ait yayılma endeksleri incelendiğinde, genel gidişat, gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarı, son üç aydaki toplam sipariş miktarı, gelecek üç aydaki toplam istihdam, sabit sermaye yatırım harcaması ve mevcut toplam sipariş miktarına ilişkin değerlendirmeler endeksi artış yönünde, gelecek üç aydaki üretim hacmi ve mevcut mamul mal stokuna ilişkin değerlendirmeler endeksi azalış yönünde etkiledi.

Son üç aya yönelik değerlendirmelerde, üretim hacmi, iç piyasa sipariş miktarı ve ihracat sipariş miktarında artış bekleyenler lehine olan seyrin bir önceki aya göre güçlendi.

Mevcut toplam siparişlerin mevsim normallerinin altında olduğu yönündeki değerlendirmeler zayıflayarak devam ederken, mevcut mamul mal stokları seviyesinin mevsim normallerinin üstünde olduğu yönündeki değerlendirmeler ise bir önceki aya göre daha iyileşti.

Uzmanların Türkiye ekonomisiyle ilgili genel görüşü müspet. Onlara göre, makro tarafta gidişat iyi. Sanayi üretimi, istihdam artışı, işsizlik verilerinin gerilemesinin yanında yükselişe geçen küresel salgına karşılık alınan tedbirler ekonomiye yüksek moral veriyor. Dolayısıyla bundan sonra ihracat ve turizm gelirleri, emtia fiyatları, iktisadi aktivitedeki seyir ile para politikasındaki istikrar, cari denge ve beraberindeki TCMB rezervlerine yansıyacak ve iyileşmeler daha da artacak.

Salgına ve genişleyen ekonomiye yeni önlemler

Türkiye’de orman yangınları ve ardından sel felaketleriyle olumsuz bir hava yaşanırken Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan’ın Türkiye’nin bu yıl için yüzde 8’lik bir büyüme performansı göstereceğini söyledi. Hazine ve Maliye Bakanlığı, 31 Temmuz itibariyle merkezi yönetim brüt borç stokunun 2,32 trilyon lira olduğunu açıkladı. Borcun 869,7 milyar lirası TL tutarında, 1,16 trilyon lirası ise döviz borcu şeklinde olduğunu bildirdi. Yine bakanlık Temmuz ayında merkezi yönetim bütçe açığının aylık 45,8 milyar lira, 7 aylık bütçe açığının 78,3 milyar lira olduğunu kaydetti.

Ekonomiye dair diğer haberler Merkez Bankası (TCMB) ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’ndan (BDDK) geldi. TCMB Türkiye’nin Haziran sonu itibariyle kısa vadeli dış borç stokunun 144,9 milyar dolardan 121,7 milyar dolara indiğini açıkladı.

BDDK ise Temmuz ayı başında getirilen makroihtiyati tedbirlerin etkileri kredi büyümeleri üzerine yansımaya başladığını, Haziran başında yüzde 96 olan taşıt kredisi büyüme oranı 13 Ağustos itibariyle söz konusu oran yüzde 52’ye indiğini kaydetti. Uygulamaların devam edeceğini açıkladı.

Bu arada Hükümet’tin salgın tedbirleriyle ilgili önlemler alınacağına dair açıklamaları hafta içinde etkili oldu.

Afganistan tedirginliği

Diğer taraftan küresel ekonomide Afganistan’a yönelik gelişmeler de piyasalar açısından yakından takip ediliyor. ABD Afganistan’daki vatandaşlarını ve Afganistan’da işbirlik yaptığı Afganlıları ülkeden tahliye etmeye çalışması, bunun yanında Almanya, İngiltere ve diğer gelişmiş ülkelerin Afganistan ile ilgili tanıma veya yaptırım uygulama arasındaki kararsızlıkları belirsizlikler oluşturdu.  Söz konusu doğrultuda ABD 9,5 milyar dolarlık Afgan hükümet rezervini dondurdu.

Küresel piyasalarda delta varyantına ilişkin gelişmeler ve FED’in, 27-28 Temmuz tarihli varlık alımlarına yönelik kısıntılar yapılacağını ima eden toplantı tutanakları ön plana çıktı. Dolar endeksi, FED tutanakları sonrası doların güçlenmesiyle 93,70 seviyesine yükselirken euro/dolar paritesi 1,1664 seviyesine geriledi. 8,51’li seviyelerden haftaya başlayan Dolar/TL, hafta içinde 8,38 seviyesine kadar gevşedi. Euro/TL ise 9,86-10,08 aralığında salındı.

Petrol fiyatları ise küresel çapta vaka sayılarındaki artışın talebi azaltacağına ilişkin endişeyle düşüşe geçerken ABD ham petrol stoklarındaki artışın da etkisiyle Brent tipi petrolün varili 65 dolara kadar geriledi. Piyasaları yakından ilgilendiren ABD Merkez Bankası’nın (FED) genişlemeci politikalardan sıkılaştırmaya yönelik varlık alımlarında azaltmaya gidebileceğine dair açıklamalar ve küresel piyasaların FED’e tekrar yönelmeleri dikkatlerden kaçmadı.  

Jackson Hole’den ne çıkar

Ayrıca Jackson Hole finans toplantısı bu yıl salgın çerçevesinde küresel merkez bankaları ve finans çevrelerinin biraraya gelmesiyle 27 Ağustos’ta gerçekleşecek. Toplantılarda Fed Başkanı Jerome Powell’ın yapacağı konuşma merak ediliyor.

23 – 27 Ağustos haftasında Türkiye’de güven endeksleri, kapasite kullanımı ve yabancı ziyaretçi sayısı verileri takip edilecek. Yurtdışında ABD’de büyüme, PMI, stok ve mal siparişleri ile konut verileri, Euro Bölgesi’nde PMI ve Tüketici güven endeksi, Almanya’da büyüme ve PMI piyasaların gündeminde olacak.

Piyasaların yeni bir hikâye aradığı ortamda Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senetleri haftalık bazda ortalama yüzde 0,21, dolar/TL yüzde 0,47, euro/TL yüzde 1,35 değer kaybetti, altının gram satış fiyatı yüzde 0,04 değer kazandı.

Bu hafta 1000 TL’lik bir yatırım borsada 997,9 lira, dolarda 995,3 lira, euroda 986,5 lira ve altında 1000,4 lira oldu.

Piyasalardaki fotoğraf

Söz konusu gelişmeler ve gelecek haftaya yönelik beklentiler şöyle oluştu:

BIST 100… FED tutanaklarının ardından küresel piyasalarda risk iştahında zayıflama borsaları olumsuz etkiliyor. Tutanakların açıklanması, varlık alımlarının azaltılmasına bu yıl içinde başlanabilme ihtimalinin artması ile dolarda değer kazancı gözleniyor. Bunun da özellikle ikincil piyasalara menfi etkisi oluyor. Borsa İstanbul (BIST) 100 endeksi en düşük 1.432,40, en yüksek 1.467,16 puanı gördükten sonra haftayı önceki hafta kapanışına göre yüzde 0,21 azalarak 1.444,63 puandan tamamladı. 1400 desteğindeki Borsa İstanbul BIST 100 endeksinin 1470 direncinde olduğu gözleniyor.

DOLAR/TL… ABD Merkez Bankası (FED) tutanaklarıyla birlikte dolar endeksinin 94’lere dayanmasına rağmen Türkiye’de iç dinamiklerin olumlu hareketleriyle dolar TL karşısında bu hafta değer kaybetti. ABD doları yüzde 0,47 değer kaybederek 8,5000 liradan haftayı kapattı. Halen 8,49 seviyesinde hareket eden kurun 8,52’yi kuvvetli geçememesi durumunda yeniden 8,40’lara dönme ihtimali yüksek. 8,40’lar kuvvetli aşağı yönlü kırılırsa hedef 8,05 lira olacağı tahminleri yapılıyor.

EURO/TL… Daha çok euro/dolar kuruna göre hareket eden euro, paritede 1,17’yi güçlü şekilde yukarı kırması durumunda dolara karşı güç kazanabilir. Euro bu hafta yüzde 1,35 azalarak 9,9240 liraya geriledi. Halen 9,94’te hareket ediyor. Euro/TL paritesinin 9,91’in altına sarkması durumunda 9,70’ler gündeme gelebilir. Kurda direnç 10 lira. Direncin kırılma ihtimali olursa önce 10,04 ve daha sonra 10,16’lar görülebilir.

ALTIN… Delta varyantı küresel bazda endişe ile izlenirken bir yandan kapanma olaylarının olmayacağı ve özellikle okulların açık kalacağına yönelik bilgiler uluslararası piyasalarda altını 1780 dolar seviyesinde tutuyor. Ancak salgınla ilgili belirsizlik sürerken endişe verici haberlerin gelmesi sarı madeni 1800 doların üzerine atabilir. Halen 1781 dolar seviyesinde hareket eden ons altında kritik nokta 1787. Buranın kuvvetle yukarı yönlü kırılması durumunda 1800’ler görülebilir. Ancak 1787 direnci çok test edilmesine rağmen bir türlü kırılamadı. Şayet geri çekilme olursa önce 1760 ve ardından 1730’lar gündeme gelebilir. Geri çekilmesine karşılık dolar endeksi halen 93,45 seviyelerinde ve kuvvetli. Bu ise yurtiçinde gram altın fiyatlarının yüksek kalmasında etkili olabilir. Kapalıçarşı’da işlem gören 24 ayar külçe altının gram satış fiyatı bu hafta yüzde 0,04 kazanımla 486,20 liraya, Cumhuriyet altınının satış fiyatı da yüzde 0,03 artışla 3.224,00 liraya yükseldi. Geçen hafta 788,00 lira olan çeyrek altının satış fiyatı yatay seyretti. Dolayısıyla gram altın henüz 488 lira direncini koruyor. Yukarı kırılması önce 495’leri oluşturabilir. Ancak altının gramı 492 liranın altında kaldığı sürece baskı yiyeceğinden 470 liralar gündeme gelebilir.

PETROL… Petrolde salgın endişeleri yeniden alevlenirken ABD’de petrol stoklarının normalin üzerinde çıkması brentte 70 dolardan aşağı inmeyen fiyatları 65 dolara kadar çekti. Diğer yandan petrol fiyatlarındaki düşüşe FED’in varlık alım programında değişikliğe gideceği haberleri de etkili oldu. 65 dolara inen brentte destekler 63 ve 60 dolar, destekler ise 68 ve 67 dolar şeklinde şekilleniyor. Batı Teksas (WTI) petrolünde 63 dolarlar görüldü. 60 doların destek olduğu WTI’da direnç ise 64 dolar.

KRİPTO PARA… Pazar farklı gelişmelerle haftalık bazda kazandırmayı sürdürüyor. ABD Minnepolis FED Başkanı Neel Kashkari’nin güvercin politikaları savunmasına karşılık kripto para pazarını “sahtekârlık” olarak değerlendirmesiyle ilgili açıklamalar piyasalarda ilgiyle takip ediliyor. Buna karşılık Binance CEO’su Changpeng Zhao’nun şirketinde istihdamı fazlalaştıracaklarını açıklaması, Coinbase’in bilançosunu 500 milyon dolar daha kripto para ekleyeceğini bildirmesi, ayrıca Walmart’ın kripto para yöneticisi aradığını duyurması piyasaya moral veriyor. Yurtiçinde de Fenerbahçe Token’in ilgi görmesi de pazar için müspet haberler arasına alınabiliyor. Söz konusu gelişmelerle piyasanın lideri Bitcoin (49 bin 144 dolar) haftalık bazda yüzde 6,1 prim yaptı. Piyasanın ikinci parası Ethereum (3 bin 280 dolar) yüzde 1,7, diğer güçlü para Ripple (1243 dolar) yüzde 8,5 kazandırdı. Bu hafta pazarda en yüksek prim yapan kripto para yüzde 76,3 ile Solana, yüzde 29 ile Polkadot, yüzde 15,8 ile Dogecoin oldu.