Hakan DİKMEN

Son günlerde döviz alanında değişen etkenler şirketlerin bilançolarını olumsuz etkiliyor. Daha doğrusu etkilememesi için “Riskten korunma muhasebesi” denilen bir sistem uygulamaya başladı. Biz de bu konuyu merak ederek, şirketlerin ve finansal kurumların raporlama birimleri ve hazinelerine yönelik yazılımlar geliştiren Hedgeblue Kurucu Ortağı M. Aras Orhan ile konuştuk. Global bir fintech (regtech) olma yolunda ilerleyen Hedgeblue, riskten korunma muhasebesinin yanı sıra likidite, risk yönetimi ve nakit akışı yönetimi konularında da matematiksel model ve algoritmalara dayalı yazılımlar geliştiriyor. 

Çok sayıda şirket kullanıyor

Şirketler bilançoların olumsuz etkilenmemesi için kur riskinden nasıl korunmalı? 

-2021 yılının ilk 6 ayında Türk Lirası, Amerikan Doları karşısında yüzde 18, euro karşısında yüzde 14'ün üzerinde değer kaybetti. Kur zararından bilançoları ve temettü takvimi etkilenmeye başlayan şirketler, çözüm olarak Riskten Korunma Muhasebesi (Hedge Accounting) uygulamaya başladılar. 

2021 ilk 6 ay finansal raporlama dönemi bilançosunda döviz riski barındıran şirketlerde kur zararından korunmak için alınması gereken önlemlerini anlatmaya çalışıyoruz. Hazine ve finansal raporlama uzmanları ise kur değişimi, faiz değişimi, emtia fiyat değişimi gibi piyasa risklerine karşı korunma muhasebesi (hedge accounting) uygulamasına geçilmesi gerekiyor. Şirketlerin ve finansal kurumların raporlama birimleri ve hazinelerine yönelik yazılımlar geliştiren bir şirket olarak, riskten korunma işlemi yapan şirketler, nakit akışı olarak belki kayıp yaşamadılar ancak gelecek vadeli döviz risklerine ait finansal raporlama sonuçları, riskten korunmayan şirketlerle neredeyse aynı. Bunun sebebi bu tür şirketlerin henüz riskten korunma muhasebesi kullanmaması. Ülkemizde çok sayıda büyük şirket bu pratikleri uygulamaya başladı bile. Biz de elimizden geldiğince bu konuda piyasaya yardımcı olmaya çalışıyoruz. 

Temettüde verimlilik 

Uygulamanın kapsamı ve uzun dönem kârlılığındaki dengesizliği nasıl anlatırsınız?

-Riskten korunma muhasebesi, şirketlerin risklerini sınırlamak için yaptığı vadeli sözleşmeleri Türkiye Finansal Raporlama Standardı TFRS’ye uyumlu bir şekilde raporlayan, gelir-gider tablolarını geçici oynaklıklardan arındıran bir uygulama. Şirketlerin dönemsel kârlılıklarını etkileyen, bazı durumlarda faiz ve amortisman öncesi kârlarına da etki edebilen bir yöntem. Üstelik şirketlerin temettü verimini bile erkene çekebilen bir etkinliğe sahip. Sadece kur değişiminde değil, faiz ve emtia fiyat riskine karşı korunan durumlarda da uygulayan şirketlerin uzun dönem kârlılıklarındaki dengesizliği azaltıyor. Raporlama dönemi sonundaki sonuçları daha düşük bir hata payıyla tahmin edebiliyor. Böylece bütçe kurları kullanılarak yapılan tahminlerle yaklaşık etkisini bilmek de mümkün oluyor.

Hangi şirketler riskten korunma muhasebesi uygulayabilir?

-Ülkemizden örnek verirsek; enerji sektöründe YEKDEM ve EÜAŞ yerli kömür yabancı para endeksli enerji satış teşviklerinden faydalanan, sanayi sektöründe ihracat gelirleri olan ve aynı para biriminden borca ya da hammadde ithalat giderine sahip olan şirketler, kamu-özel işbirliği (KOİ) nedenli yabancı para garantili gelire sahip olan şirketler bu konuda ilk akla gelen adaylar arasında. 

Örneğin, Akfen Yenilenebilir Enerji CFO’su Özgür Uzunoğlu riskten korunma muhasebesinden nasıl faydalandıklarını şu şekilde anlatıyor: “706 MW büyüklüğündeki yenilenebilir enerji portföyümüzü riskten korunma muhasebesine tabi tuttuk. Döviz cinsinden yatırım kaynaklı borçlarımızı, yine döviz cinsinden olan gelecekteki YEKDEM gelirlerimizle eşleştirerek gerçekleşmemiş kur zararlarının tamamını gerçekleşmiş gibi raporlamanın önüne geçtik. Bu sayede gelir tablomuzu faaliyet karlılığımıza yakın ve gerçekçi bir hale getirdik.” Yani bu tip şirketlerin bir an önce bu muhasebeyi yapmış olmaları gerekiyor. 

Optimize eden yazılım 

5 milyar dolarlık hedge pozisyonunu hesaplarından söz ediliyor. Sizin görüşünüzü alabilir miyiz?

-Riskten korunma muhasebesinin Türkiye’de gittikçe artan sayıda şirket tarafından uygulanmaya başladığına, ancak uygulamanın ve mevzuatın karmaşıklığı sebebiyle konu uzmanı eksikliğine dikkat çekmek isterim. Hedgeblue olarak geliştirdiğimiz yazılımla bu soruna çözüm sunduk. Konunun karmaşıklığı sebebiyle bankalar dışında bu konuda uzman kişilerin sayısı oldukça az. Şirketler de mevzuata bakarak korunma muhasebesinin faydalarını tam olarak somutlaştıramıyor ve faydalanma yoluna gidemiyorlar. Hedgeblue olarak korunma muhasebesinin oluşturulup takip edilmesinden kapatılmasına kadar olan tüm süreci optimize eden bir yazılım sunuyoruz. Böylece bir şirket gelecekteki yabancı para cinsinden gelir beklentilerini, şu an bilançosunda bulunan yabancı para yükümlülüklerle eşleştirebiliyor ve bu sayede dönem için kur zararı yazmaktan kurtulabiliyor. Bugüne kadar farklı sektörlerden müşterilerimiz adına kurduğumuz ve takip ettiğimiz riskten korunma muhasebesi portföyünün toplam büyüklüğü ise 5 milyar doların üzerine çıktı. Yazılım sayesinde hem süreci hızlandırdık, hem de hesaplama hatalarının önüne geçerek sonuçları finansal denetimden de hızlı bir şekilde geçirebiliyoruz. 

Riskten korunma muhasebesinin uygulanabilmesi için hangi koşulların yerine getirilmesi gerekmektedir? 

-Risk yönetimi hedef ve stratejisinin bulunması ve bunların resmi bir belgeye dayanması.

Korunan risk ile ilişkilendirilebilen gerçeğe uygun değerdeki veya nakit akışlarındaki değişiklikleri dengelemede oldukça etkin olması.

Nakit akışlarındaki değişikliklerin kar veya zararı etkileyebilecek nitelikte olması.

Riskten korunma işleminin etkinliğinin güvenilir bir şekilde ölçülmesi.

Ve etkinliğin sürekli olması lazımdır. 

Kayıp-kazanç dengelenmeli

Finansal riskten korunma muhasebesini uygulandığında, finansal tablo hangi bilgileri verecektir?

-Şirketin taşıdığı finansal riskler, bu risklerin yönetim tarafından kontrol edilebilir olduğu ve önleme stratejilerinin ne olduğu, bu stratejilerin ne kadar başarılı ve etkin yönetildiğini bilmek gerekiyor. 

Bu bilgileri kısaca başlıklar halinde bize nasıl anlatırsınız?

-İlk olarak gerçeğe uygun değer riskinden korunma kazanç ve kayıpların aynı dönem içerisinde gelir tablosuna yansıtarak kayıp ve kazançların birbirini dengelenmesi olabilir.

Daha sonra nakit akış riskinden korunmak gerekir. Mali tablolara yansıtılmış bir varlık veya borca ya da gerçekleşme ihtimali yüksek tahmini bir işleme ilişkin belirli bir riskle ilişkilendirilebilen ve net kar veya zararı etkileyebilen nitelikteki nakit akış değişikliklerinden korunmak için yapılan bir işlem de vardır. Üçüncü olarak da yurtdışındaki firmada bulunan net yatırım riskinden korunmayı bilmek lazımdır. Firmanın yurt dışındaki firmadaki net yatırımının bir parçası olması durumunda, ortaya çıkan kur farkları başlangıçta öz kaynaklarda ayrı bir unsur olarak muhasebeleştirilmekte ve net yatırımın elden çıkarılması ile birlikte kar veya zararda muhasebeleştirilmelidir.

Riskten korunmanın etkinliği, kazanç ve kayıplar birbirlerini en az yüzde 80, en fazla yüzde 125 oranında dengeliyor ise riskten korunma etkindir denebilir. 

İşletmeler faaliyetlerini sürdürürken çeşitli piyasa riskleri ile karşılaşılmaktadır. İşletmelerin bu risklerden korunmak amacıyla birçok kullandıkları teknik vardır. Bunlardan bir tanesi de türev ürün sözleşmeleridir. Riskten korunmak amacıyla taraf olunan türev ürün sözleşmelerinden elde edilecek kazanç ya da kayıpların hangi dönemde raporlanacağı, riskten korunma muhasebesinin konusunu oluşturmaktadır. Riskten korunma muhasebesine göre raporlama yapılmaması, kazanç veya kayıpların farklı dönemlerde gelir tablosunda raporlanmasıyla kârın dönemler itibariyle

dalgalanması sonucunu doğrulabilir.