Deniz DİKMEN

Bu sıcak günlerde sizi biraz serinletmek istiyorum. Bunun için isterseniz gelin sizinle birlikte Sibirya’ya dünyanın en soğuk ülkesi Yakutistan’a gidelim. Moskova’nın tam 8 bin kilometre kuzeydoğusunda bulunan dünyanın en soğuk bölgelerinden Yakutistan Cumhuriyeti’ni gezeceğiz bugün. Başkenti Yakutsk. Saha Özerk Cumhuriyeti olarak da bilinir ve Lena Nehri'nin batısında yer alır. Yakutlar (Sahalar) olarak bilinen Türk kökenli bir halk ve onların yaşadığı bölgedir.

Bu sefer biraz maceralı bir seyahat yapacağımız için heyecanlıyız. Moskova’dan kalkan uçağımız Yakutsk'un küçücük havaalanına indiğinde, anonsta hava sıcaklığını yanlış duydum sandım. Ama acı gerçek uçaktan iner inmez soğuk bir duvar gibi çarptı yüzüme. Hava -40°C idi. Bu ısı yerel standartlara göre ılıman sayılabilecek bir sıcaklık. Sakha Cumhuriyeti'nin (Yakutistan) başkentine gelmiştim; kışın altı aydan fazla sürdüğü ve havanın buz kristalleriyle parıldadığı, donmuş toprak üzerine inşa edilmiş bir şehir. Ancak aşırı ikliminin ötesinde Yakutsk, derin bir tarihe, dayanıklı bir kültüre ve beklenmedik bir eksi derecelerde sıcaklığa sahip bir yer; hem insanlarında hem de geleneklerinde Türk etkilerini hissettim. Yakutistan'ın kış havasının ilk nefesi, eşi benzeri olmayan fiziksel bir his, bir şok etkisi oluşturur. "Yerleşim sisi", aşırı soğuğun gözle görülür bir kanıtı olarak, sıcaklıkların düzenli olarak -40°C'nin altına düştüğü neredeyse gerçeküstü, boğucu bir dünya yaratır. 

Buzlukta yaşar gibi

Buz dolabında değil buzlukta yaşamayı düşündünüz mü? Hava öyle soğuk işte. Kalın yün çorap, ugg bot, termal içlik, kuş tüyü mont derken, ne kadar ısıtan giysi varsa üst üste giysen de açıkta kalan yerlerimizi kurtaramıyoruz donuyorlar. 

Yakutistan dünyadaki en büyük yüzölçümüne sahip olan Elmas madeniyle ünlü. Bu Cumhuriyet’in başkenti Yakutsk şehri. Yakutistan’ın nüfusu yaklaşık bir buçuk milyon. Halk Türkler’in en eski boylarından biri. Kendilerine Saha da diyorlar. XVII. yüzyıldan beri Rus ve Avrupa literatüründe Yakutlar diye anılmaktalar, dolayısıyla onların yaşadığı bölgeye Yakutistan (Yakutya) denilmektedir. Arkeolojik araştırmalara göre Yakut ülkesinde ilk insan izleri erken taş devrine kadar gider. Buzul çağının hemen sonrasında ırmak boylarında ilk yerleşme yerleri görülür. Lena havzasında yarı göçebe hayatı süren balıkçı ve avcı gruplar yaşamıştır. 

Dünyanın en soğuk bölgelerinden biri

Dünya’nın en soğuk bölgelerinden Yakutistan’da turistleri cazip gelen en önemli turizm aktivitesi bizim de yaptığımız “Soğuk Kutup” turudur. Bu şirin ülkede kutup turu kapsamında geyik yetiştiricilerini ziyaret etmek, geyik kızaklarına binmek ve buzda balık tutma deneyimi turistlere çok farklı geliyor. Yaz mevsiminde ise, turizm çeşitli ekolojik turları yapabilirsiniz. 

Öte yandan bölgede, turistler için en popüler aktivitelerden biri de elmas başkenti olarak bilinen “Mirniy” şehrine yapılan yolculuktur. Derinliği 571 metre, çapıysa 1 kilometre olan uzaydan dahi görülebilen maden yatağı bizi de hayretler içinde bıraktı. Elmas, Saha yurdunda çok önemli bir yere sahiptir. Bunların en değerlilerinden biri de Moskova’da müzede bulunan ve 342,5 karatlık pırlantadır. Dünya elmas üretiminin yüzde 25’i bu bölgede yapılır. Yakutistan, altın, uranyum ve doğal gaz yatakları bakımından da çok zengindir. Burası yılın her mevsiminde turist çekiyor. Yakutistan'da elmas, altın, gaz, kömür, gümüş ve bakır da çıkarılmaktadır.

Genişliği kilometreleri bulan Nena nehri kışın tamamen donsa da yaz aylarında çevresine serin bir bahar havası hakim. Ülkenin güneyinde hayvancılık yapılan dar bir bölge burası aslında. Kuzey Kutup Dairesi’nin üstünde kalan bölgede kutup ayılarını doğal ortamlarda görmek mümkün. Bu bölgeye Arktika deniyor.  

Şehrin tamamı, binaların eriyen donmuş toprağa batmasını önlemek için kazıklar üzerinde duruyor. Caddelerinde yürürken, Sovyet dönemi mimarisi ile modern mimari uyarlamaları karışımına hayran kaldım. Tıpkı yıl boyunca karmaşık buz heykelleri sergileyen, buzun içine oyulmuş bir yeraltı müzesi olan Donmuş Toprak Krallığı gibi. Bence bu güzellikte farklılıkta bir müze başka hiçbir yerde yoktur. 

Permafrost Krallığı denilen bu yer, kalıcı olarak donmuş bir ortamda buz heykelleri ve diğer tarihi objelerin el emekleriyle oluşmuş sergilerin yer aldığı, donmuş toprağa oyulmuş bir yeraltı müzesidir. Renkli ışıklı iki tünel var, yerel pagan tanrılarının düzinelerce muhteşem, hiç erimeyen buz heykelleriyle ve daha tanınabilir nesneler ve karakterlerle dolu bir müze. 

Yerin altında müze

Ayrıca buzdan yapılmış oturan bir Buda, bir firavun, Ded Moroz (Rusya'nın Noel Baba'sı),  Ünlü bir mamut ve Picasso'nun Guernica'sının buzlu bir yorumu bu müzenin en önemli eserleri. Çok heyecan verici değil mi yerin altında müze. Bu mağaralarda sakın üşürüm diye merak da etmeyin. Sizi soğuktan korumak için üzerinize kalın paltolar ve yünlü çizmeler dağıtılıyor.

Bir başka müze de mamut müzesi. Yakutistan genelinde pek çok mamut ve dinazor fosili bulunmaktadır. Ülkenin en önemli simgesi nesli tükenmiş olan mamutlardır. İçinde binlerce yıldır bozulmadan saklanmış mamut başlarını barındıran dünyanın tek mamut müzesi başkent Yakutsk'ta bulunuyor. 

Ülkede elmas, altın, gaz, kömür, gümüş ve bakır çıkarılmaktadır. Kimya dersinin ezberlemesi zor Mendeleyev tablosundaki bütün elementler Yakutistan'nda bulunmaktadır. 

Yakutistan’da Yakutsk Devlet Üniversitesi ülkedeki tek üniversitedir. Ama bu Türk ellerinde Rusça eğitim verilmektedir. Türkçemizin anavatanında hala konuşulduğunu vaz geçmediklerini de söylemeliyim. Yakut Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasında bazı farklar var ama aynı dili konuşabiliyoruz. Anlaşabiliyoruz. Bir de bazı dostlarım şaşırıyor ama aynı atadan olduğumuz için ülkemizde kullanılan atasözlerini de kullanıyorlar.  Bunlardan biri “bil balık bahıttan sıtıyar”, yani “balık baştan kokar.”

Maceraperest gezginler için Yakutistan, kriyojenik müzelerin ürpertici harikalarından, UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan görkemli Lena Sütunları'na, kültürel kurumlarının sıcaklığından kış sporlarının heyecanına kadar benzersiz deneyimlerden oluşan bir doku sunuyor. Algıları zorlayan, insan adaptasyonu konusunda derin dersler sunan ve donmuş sınırına adım atanlarda silinmez izler bırakan bir destinasyon. Benim için çok ilginç bir gezi oldu. Keşke bir gün siz de buralara gelip, havanın buz kesmesini, burada yaşayan candan misafirperver insanların sıcaklığıyla nasıl erittiğini görebilseniz. İnşallah bir gün.