Mustafa DENİZ

Röportajımıza öncelikle metaverse nedir, nasıl ortaya çıkmaya başlamıştır gündemimizi neden bu kadar yakından ilgilendirmeye başlamıştır sorularına yanıt aramaya çalışmakla başlamayı konunun anlaşılabilirliği bakımından daha uygun görmekteyim. Şöyle izah etmek gerekirse, 

Son yirmi yılda teknolojide yaşanan gelişmeler bilgi ve iletişimle birlikte dijitalleşme sürecinin de hızlı bir şekilde gelişmesini sağlamıştır. Bilgisayarlar donanım olarak daha yüksek teknolojilerle üst seviyelere doğru ilerlerken, yazılım alanında yaşanan hızlı gelişmeler yapay zekâ, sanal gerçeklik, artırılmış gerçeklik, nesnelerin interneti, blok zinciri, bulut ve büyük veri gibi uygulamaların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bununla birlikte pandemi dönemindeki kapanmalarında etkisiyle hızla gelişen oyun kültürü, sanal dünya ve kişisel olarak bilgisayarlara sahip olma oranları, dünyanın her yerine ulaşan internet ağı, gelişen sanal ve artırılmış gerçeklik teknolojileri, blok zinciri ve kripto paralarda yaşanan gelişmeler hızlı bir şekilde hayatımıza metaverse kavramını sokmuştur. 

Metaverse ile ilgili gelişmeler gün geçtikçe artarken, hayatımıza yeni giren AR ve VR gözlükler gibi giyilebilir teknolojik ürünler gibi sayesinde ticari işletmelerle birlikte bireyler de bu teknolojileri kullanarak metaverse dünyasında yer almaya başlamışlardır.

Metaverse kavramı Gerek ulusal gerek uluslararası litaretüre her ne kadar Mark Zuckerberg’in Facebook’un adını Meta olarak değiştireceğini ve metaverse ile ilgili çalışmalar gerçekleştireceğini duyurmasıyla başladığı düşünülse de bu kavram esasında 1992 yılında yazılan SnoeCrash adlı bir bilimkurgu romanında ortaya atılmıştır. Nitekim romanda yazar, metaverseyi büyük bir sanal ortam olarak tanımlamaktadır. Romanda metaverse, sanal-artırılmış gerçeklik ve interneti birleştiren sanal bir oluşum olarak ifade edilmektedir.

Ben ise Metaverse’ü kısaca; sosyal ve ticari hayatı, çarşı, şehir, ülke, gezegen, evren gibi kavramların hepsini kapsayan ve birleştiren bir kavram olarak tanımlamaktayım.

Gelelim sizin sorularınıza, 

Üç boyutlu sanal dünyalar kümesi

Metaverse ekonomisini anlatır mısınız?

Ben bu konuyu açıkça iki farklı bağlamda ele alma taraftarıyım. İlk olarak metaverse dediğimiz ortamda bugüne kadar gerçekleştiğini gördüğümüz ve daha da önemlisi metaverse konusuna neden yönelim gerçekleştiğidir. Bugüne kadar biz, oldukça yüksek bütçelerle alınıp satılan metaverse arazileri, jpeg dosyasından ibaret olan ancak değeri rekor fiyatlara çıkan sanat eserleri veya müzayedeleri duyduk ve gördük. Zaten metaverse popüler hale getiren hususlarda bence bu paraların dönüyor olmasıdır. Ancak metaverse ekonomisi; NFT eserlerinin, sanat eserlerinin veya arazilerin yüksek fiyatlarla alınıp satılmasından ziyade yeni ticari ve iş ve iş olanakları bazında ele alınmadır. Zira metaverse sosyal ve ekonomik açıdan ele alındığında Metaverse, dijital ve fiziksel dünyaları kapsayan kalıcı, kullanıcıya ait bir internet ekonomisi oluşturmak için herhangi bir yerde bulunan insanların gerçek zamanlı olarak sosyalleşebilecekleri, birbirine bağlı, deneyimsel, üç boyutlu sanal dünyalar kümesini ifade etmektedir.

Bu tanımdan yola çıkarak Metaverse’ün ekonomik olarak da bir toplumsal kurum olarak insanın toplumsallaşma sürecini etkileyen, kullanıcılara hem satın alma hem üretim hem satış hem çalışıp iş sahibi olma deneyimi sunmakta, hem de yeni mesleklerin doğuşuna imkân sağlamaktadır. Metaverse emlak danışmanlığı, Metaverse avukatlığı, NFT tasarımcıları, stilistleri, yatırım danışmanları, tur rehberleri, Metaverse reklam ve pazarlama danışmanları, meta gazeteciler, artırılmış gerçeklik etkinlik organizatörlüğü gibi yeni meslek dallarının doğuşuna da şahit olmaktayız. 

Kısaca tabirle metaverse, toplumsal kurum olarak hayatımıza girerek şu anki mesleki faaliyetlerinin yansımasını sanal alemde sunacak bir kurum olarak karşımıza çıkmaktadır.

Geride kalmamak için

Neden Metaverse evrenine yatırım yapmak gerekir?

Bu soruyu çok genel bir tabirle ifade etmek istiyorum. Sizlerin de bildiği üzere teknoloji çağında yaşamaktayız ve teknolojiyi yakından takip etmeyen her toplum ve birey geride kalmaya, hatta unutulmaya mahkumdur. Artık globalleşen ve teknolojiyle evrimleşen bir dünyada yaşamaktayız. 

Bilindiği üzere şu an Metaverse dünyasında büyük yatırımlar yapılan sanal projede siz de kendiniz için bazı ekonomik yatırımlar yapmak isteyebilirsiniz. Özellikle dijital sanat eserlerinin çoğalması ve NFT eserlerin piyasaya sürülmesi bunun yanı sıra sanal dünyada kullanılan kripto paralar gibi Metaverse evreni için yapılan ekonomik değişimler bu konuda yatırım yapmak isteyen pek çok kişinin de ilgisini çekmeye başladı. Bu noktada aslında pek çok kişinin yatırım yaptığı bitcoin sektöründe insanlar çok büyük miktarlarda para kazanmış ve bu sanal paralar oldukça değer kazanmıştır. Bununla birlikte insanların dijital ortamda yarattığı eserler NFT adı altında pazarlanarak oldukça büyük miktarda paralar kazanılmıştır. Tüm bu süreç Metaverse’ün işlem hacminin yadsınayamayacak hacimlere ulaşmasına neden olduğundan bizlerde bu ekonomik varlığın bir yerinde yerimizi almalıyız. Geride kalmamak için harekete geçmek zorunda olduğumuz için Metaverse’a yatırım yapmamız gerekmektedir.

Metaverse yeni dünyanın adı

Bu ekonominin Türkiye ve global ölçekteki potansiyeli ne kadar olabilir? Hedeflenen bir büyüme var mıdır? Türk yatırımcısının profili nedir? 

Aslında az önceki açıklamalarımızda değindiğimiz üzere, Metaverse yeni dünyanın yeni adını ifade etmektedir. Yeni istihdam alanlarının da yaratılması hiçten bile değildir. Metaverse emlak danışmanlığı, Metaverse avukatlığı, NFT tasarımcıları, stilistleri, yatırım danışmanları, tur rehberleri, Metaverse reklam ve pazarlama danışmanları, meta gazeteciler, artırılmış gerçeklik etkinlik organizatörlüğü gibi mesleki dallar geliştikçe ve ortaya çıktıkça bu sürecin içine ülke olarak adım atmamız gerekmektedir. Bildiğiniz üzere metaverse’nün arka planında 1-0’ın yani 2’nin kuvvetlerinden kurulu merkeziyetsiz bir yapı olan blockchain yer almaktadır.  Merkeziyetsizliğin ifadesi olan blockchain aslına bakarsanız amiyane bir tabirle sanal muhasebe defteridir. Muhasebe defteri size ne çağrıştırır, para. Elbetteki ülkemizde en önce bankacılık sektörü bu yeni kavram ve oluşumdan nasibini almış ve şu anki bankaların çoğu bu aleme, bu dünayay girmek için adımlar atmaya başlamıştır. Bunun yanı sıra moda sektörü gibi örneği sıralamakla bitmez sektörler metaverse’ün içinde yer almak ve geç kalmış olmamak için birbiriyle yarışmaktadır. Bunlara en önemli örnek, Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş’ın atmış olduğu metaverse adımlarıdır. Başkanımız Ankara için metaverse alemi yaratmanın peşinde kurslar açmaktadır. Bunlar haricinde özellikle ABD merkezli ve diğer global ölçekteki araştırmacıların raporlarına göre, Türk yatırımcıları Metaverse arazisi alma konusunda dünyada birinci konumdadır. Türk halkı ve Türk yatırımcıları olarak Metaverse dünyasında yatırımın ipini çekmekteyiz. 

Bu örneklerden sonra gelelim metaverse ekonomisinin Türkiye ve global ölçeklteki potansiyeline. Şunu açıkça söyleyebilirim ki Türkiye dünyanın finans merkezi olma ve Metaverse ve kripto paraların öncüsü olma noktasında emin adımlar atmakta, yasal düzenlemeler yapmakta ve yakın takiplerle Metaverse dünyasında yeni evrenler yaratmaktadır. Ticari şirketlerimiz, bankalarımız, modacılarımız, emlakçılarımız, Ar ve Vr teknolojisi gibi sektörlerle ilgilenen yatırımcılarımız ve kendi veri tabanı ile işlem yapan ve Türk profesürün yarattığı dünya çapında da onay görmüş Avalanche blockchain yapısı ile Metaversenin toplumsal, sosyal ve ekonomik olarak tam orta yerinde olduğumuzu açıkça söyleyebilirim.

Galaksileri dolaşabilirsiniz

NFT sistemi nedir ve metaverse ile nasıl bir etkileşim içerisindedir? 

Bu sorudan önce biz Metaverse’a yeni bir tanım daha yapmamız sorunun yanıtını kendiliğinden verecektir aslında. Az önce de açıkladığımıza gibi Metaverse, kullanıcılarının kripto para birimleri ve NFT (nonfungible token) kullanarak adeta gerçek dünyadaki gibi alışveriş ve ticaret yapabileceği, ev ve arazi alabileceği, konser, sinema, kafelere gidebileceği, seyahat edip sadece dünyayı değil galaksileri dolaşabileceği, sosyalleşebileceği, eğitim alabileceği, çalışabileceği yani fiziksel dünyada deneyimlediği her şeyi artırılmış gerçeklikte avatarları ile deneyimleyebileceği sürekliliğin yani canlılığın devam ettiği 3 boyutlu (3D) sanal dünyalar kümesidir.

Bu tanımı verdikten sonra sayın Cumhurbaşkanımızın Nitelikli Fikri Tapu olarak açıkladığı NFT’nin de kısaca bir tanımına değinelim. NFT'ler müzik, sanat, GIF'ler, sanal oyun öğeleri, videolar, karikatürler gibi gerçek dünyadaki somut birçok nesneyi temsil eden dijital değiştirilemez ve dönüştürülemez tokenlardır.

Bizler Metaverse’ün içinde avatarlarımız ile yer alacağız bu noktada tavsiyem herkesin bir veya birden çok Avatar’a şimdiden sahip olması gerektiğidir. Avatarların konumuz ile ilişkisine değinecek olursak, Avatarlarımız, avatarlar için satın alınacak NFT kıyafet, çanta, ayakkabı ve aksesuarları ile adeta gerçekten bedenimize giyiyormuş hissi duyulacaktır. Kullanıcıların rutinlerini, ilgi alanlarını ve takıntılarını dijital dünyalara kopyalayarak kullanacakları arabalarını seçeceği, sanal ilişkileri ve yakınlığı hissedeceği, dijital arazilere evler, AVM'ler inşa edeceği, sanal alışveriş merkezinde arkadaşlarla buluşacağı, holografik toplantılara ev sahipliği yapacağı dünyanın dijital bir ikizinde NFT kısaca bir ödeme aracı ve avataralarımız için kullanacağımız metaları ifade etmektedir.

Ayrı bir tanım olarak da NFT’ler belirli bir biricik, benzersiz varlığı (sanat eseri, belge, fiziki ürün vb.) temsil eden ya da ona erişimi sağlan varlıklardır. bu yapısal özelliklerinden dolayı NFT’ler diğer tüm blokzincir üzerinde üretilen kripto varlıklardan farklıdır. NFT’ler bu benzersiz varlığı yada değeri temsil ederken, üreticisi yada sahiplik durumu ile ilgili bilgileri de güvenilir ve şeffaf bir şekilde kayıt altına alırlar. Bu özelliği sayensinde NFT’ler yeni iş imkanları ve fiziksel dünya varlıklarının benzersizliğini koruyarak dijital dünyaya entegre edilmesi noktalarında büyük önem taşımaktadır.

Soğuk ya da sıcak cüzdanlar oluşturulmalı

Metaverse ekonomisi nasıl işliyor?

Esasında bu sorunuzu buraya bırakmaktaki amacım Metaverse ve NFT arasındaki ilişkiye açıklık getirdikten sonra daha net anlaşılacağı kanaatidir. 

Az öncede bahsettiğimiz üzere, Metaverse, kullanıcıların kripto para birimleri ve NFT (nonfungible token) kullanarak işlem yapılan bir platform olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun için kullanıcıların soğuk ya da sıcak dijital cüzdanlar sahip olması veya bu amaca hizmet etmek için oluşturulmuş aracı kuruluşlara hesap açarak işlem yapması gerekmektedir.

Bu sektöre ne kadar bir büyümü öngörülüyor ve yatırımcıların bu sektöre bu kadar fazla yatırım yapma sebebi nedir?

Parasal bir boyut olarak net bir değer ifade etmek kullanıcılara yanlış yön vermeye sebebiyet verebileceğinden dolayı sakıncalı olabileceği kanaatinden olduğumdan dolayı parasal hacim konusunda bir şey ifade etmek istemiyorum. Ancak kullanıcı sayısı bakımından analistler 2030 yılına kadar kullanıcı sayının 5 milyara varabileceğini tahmin etmektedir. Tabi yaşanan olumlu olumsuz hadiseler bu rakamlar üzerinde büyük bir etki yaratacağı şüphesizdir.

Metavaerse sadece bir arazi evreni olarak görmek kanaatimce uygun görülmemektedir. Metaverseyi bir toplumsallaşma süreci olarak ele almak gerekmektedir. Ancak şunu ifade etmek gerekirse, gerçek dünyada yer alan arazilerin sanal parsellerle satıldığı OVR’da ciddi oranda Türk alıcıların bulunduğu tespit edilmiştir. Bu da ekonomik güçlüklere kalmış kişiler bakımından karlı bir yatırım yapma fikrinden, büyük ticari şirketiler bakımından ise bu evrenin geleceğine duyulan güvenden kaynaklanmaktadır. Reel dünyada gayrimenkul fiyatları da değerlenmiş durumda olması yani fırsat kaçtı korkusu kişilerde, ileride belki bu vesile ile zenginleşebilirim düşüncesinin doğmasına neden olmaktadır. Bu nedenlerden ötürü metaverse evreninde çok fazla parsel alım satımı elbette anlaşılabilmektedir.

Hukuksal boyutu

Hukuksal boyutu nedir? Yatırımcıların hukuki güvenceleri var mıdır?

Metaverse evreni, bahsettiğimiz üzere yaşadığımız dünyanın dijital ikizidir. Mesleki faaliyetler, sosyal faaliyetler, ekonomik faaliyetleri gibi toplumu toplum yapan tüm süreçler bu evrene de aktarılacaktır. Hukuksal süreç için Metaverse kavramını tek başına ele almak mümkün değildir. Öncelikle kripto para ve NFT pazarı/ piyasası üzerinde hukuksal bir alt yapı inşa edildikten sonra Metaverse için hukuksal sürecin başlayacağı kanaatindeyim. Nitekim ulusal ve uluslararasında yapılan düzenlemeler, haberlerde bunun bir göstergesidir. Örnek vermem gerekirse, Rusya-Ukrayna krizi patlak verdiği dönemde Avrupa ve ABD, Rus yatırımcıların, milyarderlerin ekonomik ambargolardan kaçmasını engellemek adına kripto para birimleri ile ticarete engel olmaya çalışmış bu yönde özellikle Avrupa Birliği’nde önemli kısıtlamalar yapılmıştır. Bugüne yaklaştıkça Rusya ise AB ve ABD’nin düşüncesinin aksine Bitcoin ve kripto paraların ödeme yöntemi olarak kullanımını yasaklayan yasa tasarısının ilk adımını onayladığını görmekteyiz. Yasaklayıcı mevzuatların aksine Ekvador ve Güney Afrika Cumhuriyeti’nin ise Bitcoin ve diğer kripto para birimlerini ödeme yöntemi olarak kullanılması yönünde yasa çıkardığını yakınen takip etmekteyiz. Tüm bu haberler ve düzenlemeler Metaverse için hukuksal düzenlemeler yapmanın daha erken olduğunu göstermektedir.

Hukuksal düzenlemeler yapabilmemiz için öncelikle siyasi ve sosyal olarak yeni dünyayı yani dijital paraları ve dijital evrenin hukuki niteliğini kavramamız gerekmektedir.