Bilakis Erivan bu anlaşmayı imzalayarak fakirlikten, yokluktan ve aşırılıktan kurtulma sürecini başlattı. Taraf değildi ama ‘’Bu Türkiye içinde Lozan, Montrö, Hatay’ın anavatana katılması, Zürih ve Londra anlaşmalarından sonra imzalanan en önemli anlaşma’’ diyebiliriz. 

Dört maddesi hayati önemde olan anlaşmanın garantörü ABD. Bunlardan ilkinde Ermenistan’a, anayasasındaki Karabağ’ı vatan toprağı olarak gösteren maddeleri değiştirme yükümlülüğü getiriliyor. Ermenistan’da 2026 yılında genel seçimler var. Seçimlerden sonra bahse konu anayasa maddelerinin değiştirilmesiyle ilgili referandum yapılacak. Seçimleri Peşinyan kaybedebilir ve/veya referandumda hayır oyu çıkabilir. 

Garantörlük bu noktada önem kazanıyor. ABD, Azerbaycan’a ‘’Sen şimdiden anayasa değişmiş gibi hareket et. Ben sana bu değişikliklerin olacağını garanti ediyorum’’ diyor. Bu maddelerin pratikte bir önemi yok ama varsayalım ki referandumda hayır oyu çıktı ve Amerika’da bir şey yapmadı. Ne olur? Türkiye ve Azerbaycan uçuşları durdururlar, sınır kapılarını kapatırlar, ithalat ve ihracatı yasaklarlar. Kaybeden Ermenistan olur.

Anlaşma ile iki ülke AGİT’e başvurarak Minsk Grubunun fesih edilmesine karar verdiler. Muhtemelen sonbaharda yapılacak AGİT zirvesinde Minsk Grubu fesih edilecek. Böylece Karabağ’ın Azerbaycan’ın iç sorunu olduğu uluslararası kamuoyu tarafından da hukuken kabul edilmiş olacak. Minsk Grubunu oluşturan ABD, Rusya ve Fransa Karabağ’a ve Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki sorunlara karışamayacaklar. 

Zangezur Koridoru ‘’Uluslararası Barış ve Refah İçin Trump Yolu’’ adıyla açılacak. Yol kelimesi Ermeni toplumunda çok tepki olmaması için kullanılmış. 99 yıl süreyle bir Amerikan şirketi tarafından işletilecek olan yolun hukuki statüsü, koridor olacak. Yani yoldan geçen Türk ve Azerbaycan vasıtalarını ve vatandaşlarını Ermenistan kontrol edemeyecek, belge soramayacak, arama, açma, kapama, boşaltma gibi işlemler yapamayacak. Güvenliğini Amerikan şirketince sağlayacak olan yol Ermenistan’ın İran’a ulaşımını engellemeyecek. Yolun yönetimi ile ilgili olarak üç devletin veto hakkı olacak.

Yol, demiryolu ve karayolu içerecek. İstenirse nakil hattı da yapılacak. Şu ana kadar yapılan hatlar Gürcistan’dan geçiyor. Normal koşullarda bundan sonra yapılacak hatlar Zenezur’dan geçirilir. Zira bu yol Gürcistan güzergahına göre çok daha kısa. Yani yatırım maliyeti düşük. Böyle bir gelişme olmaması için Tiflis Ankara ve Bakü’yle zaten çok iyi olan ilişkilerini daha da sıcak tutacaktır. 

Dördüncü hayati maddeye göre iki ülke, Amerika’nın garantörlüğünde, hiç savaşmamış hep barış içinde yaşamışlar gibi hareket edecekler. Yani birbirlerine uyguladıkları yaptırımları ve yasakları kaldıracaklar. Tek tek yazılmamış ama sınırları açacaklar, ticaret izinleri verecekler, uçuşları serbest bırakacaklar. Bunlar ve buna benzer uygulamaları hem Azerbaycan hem de Türkiye zaman kaybetmeden hemen yapmalı. Seçimlere sadece bir yıl var. Bu değişiklikler Peşinyan’ı güçlendirir. Önce seçimleri sonra referandumu kazanır. Aksi halde 2026 senesinde sorun yaşayabiliriz. Karabağ’ın statüsünün değişmesi imkansız, yol da açılır ama anayasa değişikliği olmayabilir. Buda yeniden ilişkilerin gerilmesi, yasaklar ve yaptırımlar demek.

Bu anlaşma ile resmen ilgisi olmasa da iki kritik gelişme daha oldu Beyaz Saray’da. ABD 34 yıldır yani Ermenistan’ın Azerbaycan’a saldırdığından beri Azerbaycan’a uyguladığı yaptırımları kaldırdı. Bu Azerbaycan’ın, ordusunu ve savunma sanayini takviye edebilmesi demek. Bakü Rusya ve İsrail’e mahkum olmaktan kurtulacak. Diğer önemli gelişme, ABD ve Azerbaycan’ın stratejik ortak olmaya karar vermeleriydi. Böylece Azerbaycan güvenlik açısından Amerika’nın şemsiyesi altına girecek ve kendini Rusya’ya karşı güvenceye alacak. Hibe ve düşük maliyetli kredi alabilecek. Birçok cazip olanaktan istifade edecek.

Anlaşmanın en büyük kaybedeni Rusya. Bu anlaşma ile Güney Kafkasya’da Rus askeri varlığı son buluyor. Rusya’nın ağırlığı çok azalıyor. 34 yıldır sokmamak için her şeyi yaptığı bölgeye Amerika giriyor. Bir diğer kaybeden İran. Baş düşmanı olan Amerika Ermenistan-İran sınırına yerleşiyor. Azerbaycan artık Nahcivan’a İran üzerinden ulaşmak zorunda değil. Ermenistan’da dünyaya ulaşmak için İran’a muhtaç olmaktan kurtuluyor. Gelelim bu iki devletin ortak kayıplarına. Türkiye Kafkasya’daki majör güç pozisyonuna geldi. Artık Türkiye, Türkistan’a Zengezur üzerinden ulaşacak. Yani İran ve Rusya’ya bağımlı olmayacak.

Türkiye, Azerbaycan, Türk ülkeleri, Ermenistan ve ABD anlaşmanın kazananları. Anlaşma uygulanırsa Kafkasya istikrara kavuşacak. Ticaret, üretim ve yatırım artacak. Devletler silaha aktardıkları büyük bütçeleri halklarına yansıtabilecekler. 

Düşünün sadece beş yıl önce Azerbaycan’ın %20’si ve Karabağ işgal altındaydı. Zengezur diye bir gündem yoktu. Nereden nereye… Bu zaferi milletimize armağan eden devlet adamlarımız tarihe altın harflerle geçmeyi hak ettiler.