Sedat YILMAZ

Enerji, gıda ve emtia başta üretim girdilerine yönelik fiyat artışları tüketici fiyatlarını yukarı çekiyor. Yükselen enflasyonla birlikte tüketici güveninin giderek azaldığı Türkiye’de girdi maliyetlerinin sürekli artmasıyla üretici fiyatlarının tüketici fiyatlarına yansıması sonucu mevcut enflasyon rakamları geçen dönemleri aratır hale geliyor. İstanbul’da enflasyon oranları Mayıs’ta aylık yüzde 6’ya dayanırken yıllık oran yüzde 87,35’i gördü. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yarın açıklayacağı Mayıs ayı enflasyon oranlarının ise 75-80 bandında bir yerde gerçekleşeceği öngörülüyor.

Piyasada artan durgunluğu imalat PMI rakamları daha iyi yansıtıyor. Üretici firmaların girdi alımlarında yaşadığı teslimat gecikmeleri ile enerji, ara malı ve hammaddeye gelen seri fiyat artışları, tüketici fiyatlarında fazlasıyla kendini gösteriyor. Mayıs dahil son 3 aydır 50’nin altında kalan İSO satın alma yöneticileri endeksi PMI, iyimser alana geçemiyor.

Yeni ihracat siparişlerinde son iki yılın en hızlı düşüşü yaşanırken bazı firmalar Avrupa’daki ekonomik yavaşlamaya dikkat çekti. İSO'dan endekse ilişkin yapılan açıklamada talepte devam eden durağan seyrin, Mayıs ayında hem üretim hem de yeni siparişlerin ivme kaybetmesine neden olduğu belirtildi.

İç ve dış talepte gözlenen gerilemeyi fırsat bilen üretici firmalar istihdam ve kapasite artırarak stok artırmaya yöneldi. Stoklardaki gerilemenin piyasa fiyatlarını yükselttiği gözleniyor. Zayıflayan dış talepler ve girdi maliyetleri enflasyonunun etkisiyle ana metal sanayi satış fiyatları hariç diğer tüm sektörlerde nihai ürün fiyatları yüksek seviyesini koruyor.

Güven endeksleri düşüyor

Fiyatların sürekli arttığı ortamda tüketici güveni de düşük seyrini sürdürüyor. TCMB – TÜİK işbirliği ile belirlenen Tüketici Eğilim Anketi Mayıs ayında yüzde 0,4 puan artışla 67,3’ten 67,6’ya yükselmesine karşılık kötümser çizgisinde istikrar kazanmış görüntüsü veriyor. Tüketici güven endeksinin 100’den büyük olması Tüketici Güveninde iyimser durumu,100’den küçük olması tüketici güveninde kötümser durumu gösteriyor.

Diğer taraftan Bloomberght Tüketici Güven Endeksi Mayıs’ta yüzde 10,1 düşüşle 49,06 değerine geriledi. Endeks tüketicinin mevcut durum algısında, geleceğe ilişkin beklentilerinde ve tüketim eğiliminde bir gerileme gözlendi. Tüketici Güvenindeki gerilemenin temel nedeni olurken hızlı enflasyonun yükselişini devam ettirmesi de gerilemenin bir diğer nedeni oldu.  

Tüketici davranışı ve fiyatlarla ilgili Mayıs fotoğrafı İstanbul Ticaret Odası (İTO) fiyat endeksine de yansıdı. İstanbul’da perakende fiyatlar aylık yüzde 5,84, yıllık bazda yüzde 87,35 arttı. Söz konusu artış 1998 yılından bu yana görülen en yüksek artış oldu. İTO endeksine göre toptan fiyatlar ise aylık yüzde 5,76, yıllık yüzde 79,12 seviyesinde gerçekleşti.

İstanbul’da kültür, eğitim ve eğlence harcamaları aylık yüzde 12,15, konut harcamaları yüzde 7,22, giyim harcamaları yüzde 6,92 ve yüzde 6,84 ile ile ilk sırada yer aldı. Toptan fiyatlarda mensucat yüzde 18, gıda maddeleri yüzde 7,42, enerji yüzde 6,73 ve inşaat malzemeleri yüzde 3,3 artış kaydetti.

Enerji fiyatları sürekli artışta

Jeopolitik ve ekonomik kriz enerji fiyatlarını yukarı çekerken 1 Haziran’dan itibaren elektrik ve doğalgaz fiyatları hane halkı ve sanayide yeniden zamlandı. Elektrik üretimi için doğalgaz fiyatlarına yaklaşık yüzde 16 zam yapıldı. Hane halkı doğalgaz fiyatları yüzde 30, sanayi için doğalgaz fiyatları yüzde 10 zamlandı. Hane halkı elektrik fiyatları yüzde 15, sanayide için de yüzde 25 arttı.

Dünyada enerji fiyatları yükselirken Türkiye de TL’deki zayıflığın fiyatlar üzerine binmesi enerji maliyetlerini hane halkı ve sanayide daha fazla hissettiriyor. Son yapılan zamlar Haziran ayı enflasyonunu da yukarı yönde yükselteceği gözleniyor.

Hesaplamalara göre, hane halkına yapılan yüzde 30’luk doğalgaz zammı Haziran enflasyonuna 0,46 puan, yüzde 15’lik elektrik zammı ise 0,35 puan etki edeceği tahminleri yapılıyor. Sadece enerji bacağının aylık enflasyona etkisi yüzde 1’e yakın olacak.

Diğer taraftan dünyada enerji fiyatları ise belirsizlik ortamında artışını devam ettiriyor. Bugün gerçekleşecek OPEC koalisyonunun Rusya’nın üretim anlaşmasından çıkarılmasını masaya yatıracağının ortaya çıkmasıyla petrol fiyatları yine yükselişe geçti. 118 dolar seviyesini zorlayan brentin ne seviyede olacağını kimse kestiremiyor.

Yükselen enflasyon karşısında maliyetler üzerinde fiyat baskısının hafifletilmesi ve hane halkının daha uygun fiyatlarla ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için para ve maliye politikalarının biraz daha çaba göstermesi gerekiyor. Hükümet ise enflasyon kaynaklı refah kaybını önlemek için üretici ve tüketici kesimlerin sıkıntısına çare olacak paketler hazırlayıp uygulamaya koymaya devam ettiklerini bildiriyor.

Küresel stagflasyon uyarısı

Üretici ve tüketici fiyatlarının sürekli arttığı ortamda ekonomilerde gözlenen durgunluk stagflasyon tehlikesini gündeme getiriyor. Dünya Bankası Başekonomisti Ayhan Köse, emtia fiyatlarındaki rekor artışlara dikkat çekiyor ve birçok ülkede açlık krizinin baş gösterebileceğine vurgu yapıyor. Köse ayrıca 1970’lerde yaşanan stagflasyon kavramının şu anda ciddi şekilde tartışıldığını belirterek, “Dünya ekonomisinde çok yüksek enflasyon oranları görülürken, büyümeler ise sürekli düşüyor” ikazını yapıyor.

Bu arada Bloomberght’ye enflasyonla ilgili açıklamalarda bulunan Züccaciyeciler Derneği (ZÜCDER) Başkanı Mesut Öksüz, iç piyasanın durma noktasına geldiğini, insanların ancak zaruri ihtiyaçlarını karşılama yoluna gittiklerini ve ihtiyaçları dışında tüketim yapmadıklarını söylüyor.

Mesut Öksüz, “Gelen zamların çoğunu hammadde stoklarımızla telafi etmiştik ama artık elimizde ne stok var ne de tolere edebileceğimiz bir alan var. Bu aşamadan sonra gelen her türlü farkı direkt fiyatın üzerine koymak zorundayız. İç piyasada bir durağanlık var. İç piyasada şu an durma noktasına gelen bir ticaret var” diyor.

Enerji maliyetleri aşağı çekilmeli

Enerji zamlarıyla ilgili görüş bilgiden Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri (GAİB) Koordinatör Başkanı Fikret Kileci de, doğalgazdaki fiyat artışlarının elektrikle birlikte ciddi etkisi olacağını belirterek, enerji zamlarının enflasyon üzerindeki etkisiyle de maliyetleri etkileyeceğini ve bu maliyetlerin aşağı çekilmesi gerektiğini bildiriyor.

Kileci, “Bu zamlar oluyor, keşke olmasa ama enerji dünyada artık pahalı bir hale geldi. Biz de payımıza düşeni alıyoruz. Ancak bizim burada finansmana erişimde ciddi problemlerimiz var. Finansal sorunların çözülmesi gerekiyor. Üretici, sanayici ve ihracatçının finansmana, kaynağa kolayca ulaşması gerekiyor. Doğru fiyatlama ile kaynağa ulaşamazsak sorunlar büyür” açıklamasını yapıyor. “Faaliyetler üzerindeki baskıları azaltmak gerekiyor” diyen Kileci, faiz ve kur üzerindeki baskıların kabul edilebilir sınırlarda olması gerektiğini vurguluyor.

Pandemide ihracatçılar olarak küresel önemli avantajlar elde ettiklerinin altını çizen Fikret Kileci, ihtiyaç olan finansmana kolay ve doğru fiyatlamayla ulaşamadığı takdirde ihracatçıların mevcut avantajlarını kaybedebileceğini dile getiriyor.