Karabağ Savaşı sonrasında 10 Kasım 2020 yılında Azerbaycan, Ermenistan ve Rusya liderlerinin imzaladığı bildiriyle, Azerbaycan ile Nahçıvan arasında kara ve demir yolu açılması mutabakatı sağlanmıştı.

Azerbaycan, savaşın ardından kendi topraklarından Ermenistan sınırına uzanan kara ve demir yollarının yapımına başladı. Zengezur Koridoru güzergahının Azerbaycan topraklarındaki kısmında demir yolu ve kara yolu çalışmaları hızla devam etse de Ermenistan, bu hususta henüz bir adım atmadı.

Ermenistan’la olmaması halinde alternatif güzergahlar üzerinde de çalışan Azerbaycan, ülkeyi İran üzerinden Nahçıvan’a bağlayacak kara ve demir yolu hatlarının yapımı hususunda Tahran yönetimiyle anlaştı.

İki ülke arasında imzalanan anlaşmalar gereği Aras Nehri üzerinde kara yolu ve demir yolu köprüleri inşa edilerek Nahçıvan’a İran üzerinden de ulaşım sağlanacak.

Ermenistan’la mutabakat sağlanması durumunda Azerbaycan, Nahçıvan’a hem bu ülke hem de İran üzerinden iki ulaşım alternatifine sahip olacak.

110,4 kilometrelik hat

Fuzuli ilinin Horadiz kasabasından Ermenistan sınırına, Zengilan ilinin Ağbend kasabasına uzanan Horadiz-Ağbend hattının inşasını Azerbaycan Devlet Demir Yolları gerçekleştiriyor. Hattın yapımında Türk şirketleri de aktif yer alıyor.

110,4 kilometrelik hattın üzerinde 9 istasyon ile köprü, araç geçidi, tünel, drenaj borusu gibi yaklaşık 500 yapı bulunuyor.

Horadiz-Ağbend hattında projelendirmenin yüzde 82’si, inşaat çalışmalarının ise yüzde 45’i tamamlanarak 69,7 kilometrelik ray döşendi. Hattın her iki kısmındaki 30’ar metre alan mayınlardan temizlendi.

Ermenilerin işgal döneminde döşediği mayınların ve zor arazi koşullarının yapımında birtakım zorluklara neden olan hattın 2025’te tamamlanması öngörülüyor.

Kara yolunun yüzde 80’inden fazlası tamamlandı

Demir yoluna paralel olarak Azerbaycan, Horadiz’den Ağbend kasabasına 123,5 kilometrelik yeni kara yolu inşa ediyor.

Azerbaycan Otoyolları Devlet Ajansının koordinesinde gerçekleştirilen inşaatı Türk şirketleri hayata geçiriyor.

Bazı bölümleri 4, bazı bölümleri ise 6 şeritli olan kara yolunun üzerinde 58 alt geçit, 27 köprü ve 3 tünel bulunuyor. kara yolunun yüzde 80’inden fazlası tamamlandı.

Bakü’den Horadiz kasabasına kadar kara yolu ve demir yolu hatları işlek durumda. Bu hatların Horadiz’den Ermenistan sınırına kadarki kısmının bazı bölümleri Ermenistan işgali döneminde tahrip edildi, bazı bölümleri ise yapılan barajın suları altında kaldı. Dolayısıyla Horadiz’den Nahçıvan’ın Ordubad iline uzanan 166 kilometrelik yeni demir yolu hattı inşa edilecek.

Hattın Ermenistan kısmından, Zengezur bölgesinden geçecek 43 kilometrelik bölümünün inşaatı iki ülke arasında sağlanacak nihai mutabakattan sonra başlayacak.

Ordubad’dan, Nahçıvan’ın kuzeyinde bulunan, Türkiye, Ermenistan ve İran’a yakın Velidağ İstasyonu’na kadarki 158 kilometrelik hat ise kapsamlı tamir edilecek.

Kars’ı, Nahçıvan’a bağlayacak proje de var

Türkiye ve Azerbaycan’ın, Kars’ı, Nahçıvan’a bağlayacak demir yolu hattı projesi de bulunuyor. İhalesi yapılan projenin çalışması yıl içerisinde başlayacak.

Bu projelerin tümü gerçekleştirildiğinde Türkiye ile Azerbaycan arasında yeni ulaşım bağlantısı sağlanacak. Aynı zamanda Türkiye ile Rusya arasında Azerbaycan üzerinden kesintisiz kara ve demir yolu iletişimi sağlanmış olacak.

Nahçıvan Üniversitesi İktisat Fakültesi Dekanı Doç. Dr. Ceyhun Mahmudov, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile Azerbaycan'ın batı illeri arasında kara bağlantısını sağlayacak Zengezur Koridoru'nun açılmasının Nahçıvan, Azerbaycan ve Türkiye için çok önemli olduğunu belirterek “(Zengezur Koridoru) 30 yıla yakın süredir ablukada olan Nahçıvan'ın ekonomik gelişimi için geniş zemin yaratacaktır. Nahçıvan burada lojistik merkezlerden birine dönüşecektir” dedi.

Azerbaycan ordusunun 44 günlük 2. Karabağ Savaşı'nın ardından topraklarını işgalden kurtarmasıyla Zengezur Koridoru'nun öneminin arttığını kaydeden Mahmudov, Türkiye ve Azerbaycan'ın ekonomik ilişkilerinin çok önemli hale geldiğini söyledi.

Türkiye ve Azerbaycan'ın Ermenistan konusunda aynı siyaseti izlediğini hatırlatan Mahmudov, Zengezur Koridoru'nun Ermenistan'ın Sünik bölgesinin gelişimini sağlayacağını vurguladı.

Rusya pazarına girecek Türklerin mesafesi kısalacak

Zengezur Koridoru'nun bölgesel önemine işaret eden Mahmudov, "(Bu koridor) Hem Azerbaycan için hem Türkiye için ve Nahçıvan için çok önemlidir. Bu yol Orta Asya, Azerbaycan ya da Rusya pazarına girecek Türk iş adamlarının mesafesini kısaltacak. Burada 400 kilometrelik yolun kısaltılmasından bahsediyoruz." ifadelerini kullandı.

Mahmudov, Zengezur Koridoru'yla Azerbaycan ile Türkiye arasında ilk kara bağlantısının sağlanacağına dikkati çekerek Türkiye'nin bu koridor üzerinden Azerbaycan pazarına direkt bağlanacağını söyledi.

Öte yandan söz konusu koridorla Türkiye'nin Azerbaycan üzerinden Orta Asya pazarına açılabileceğinin altını çizen Mahmudov, böylelikle Orta Asya ülkeleriyle dış ve ekonomik ilişkilerin gelişiminin sağlanacağını belirtti.

Mahmudov, Zengezur Koridoru'nun Türk Devletleri Teşkilatının (TDT) kurumsallaşmasına katkı sağlayacağına işaret ederek TDT ülkeleri arasındaki ekonomik ilişkilerin gelişmesinin tüm bölge için önemli olduğunu dile getirdi.

Türkiye'nin Zengezur Koridoru'yla Çin ile de bağlantı kuracağını aktaran Mahmudov, Türk mallarının Çin pazarına, Çin mallarının da Türk pazarlarına girmesinin sağlanacağını aktardı.

Nahçıvan lojistik merkezlerden biri olacak

Mahmudov, koridorla Nahçıvan ile Azerbaycan arasında kara yollarının açılacağını belirterek "(Bu) 30 yıla yakın süredir ablukada olan Nahçıvan'ın ekonomik gelişimi için geniş zemin yaratacaktır. Nahçıvan burada lojistik merkezlerden birine dönüşecektir." değerlendirmesini yaptı.

Mahmudov, Zengezur Koridoru'nun Türkiye'nin Pakistan ile de ilişkilerini geliştirmesi için büyük zemin oluşturacağını söyledi.

Zengezur Koridoru'nun Ermenistan'dan geçmesi durumunda Ermenistan'ın demir yolu hatlarının uluslararası taşımacılığa açılacağını vurgulayan Mahmudov, Ermenistan'ın Sünik bölgesinin büyük gelişim göstereceğini vurguladı.

Zengezur Koridoru'nun açılması için yapılan çalışmalara değinen Mahmudov, "Zengezur Koridoru açıldıktan sonra, artık Nahçıvan'dan Sünik bölgesine geçerek yine Azerbaycan bölgesi olan Doğu Zengezur'la kara bağlantısı kurulacak. Burada tüneller var. Eskiden, Sovyet Birliği vaktinde bu hat işliyordu. Burada tünel ve kara yolu vardı. Bu kara yolu yeniden restore edildikten sonra istihdam için de geniş imkanlar yaratacak." diye konuştu.

Türkiye Rusya pazarına Azerbaycan üzerinden dahil olacak

Zengezur Koridoru hattından geçecek olan tarihi Culfa Tren İstasyonu'nun Azerbaycan ve Türkiye için büyük önem taşıdığını kaydeden Mahmudov, "Biz iki kardeş ülkeyi birbirinden ayırmıyoruz. Her ikisi için de bu yol önemli” dedi.

Mahmudov, Türkiye'nin turizminde Rus vatandaşlarının öneminin büyük olduğuna işaret ederek "Culfa'daki mevcut tren yoluyla artık Türk iş adamları, Rusya pazarına dahil olacaktır. Zaten Türkiye Rusya pazarına dahil. Harita üzerinden baktığımızda Türkiye Rusya pazarına Gürcistan üzerinden dahil oluyor ama gelecekte Zengezur Koridoru açıldığında Türkiye, Rusya pazarına Azerbaycan üzerinden dahil olacak. Bu yol daha da kısaldı." değerlendirmesini yaptı.

Rusya pazarının Azerbaycan ve Türk iş insanları için büyük ham madde pazarı olduğunu kaydeden Mahmudov, Rusya'dan demir, kömür ve ağır metaller ithal edebileceklerini, bu nedenle Culfa tren istasyonunun önemli olduğunu söyledi.

Modernizasyon Kars-Gümrü demiryolu aracılığı gerçekleşecek

Genel olarak Zengezur Koridoru’nun modernizasyonu, Kars-Gümrü demiryolu aracılığı ile gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Bu projeye göre, Kars-Gümrü-Nahçıvan-Megri-Bakü demiryolu hattı inşaatının toplam maliyeti 434 milyon ABD dolardır. Bu projenin gerçekleşmesi durumunda güzergah üzerinde kargo taşıma kapasitesi 13 yıl içerisinde 10 milyon tona ulaşabilir. Bölgedeki ülkeler arası ilişkilerin iyileşmesi durumunda Ermenistan’ın Türkiye ile gerçekleştirdiği ticaret hacmi toplam ticaretinin içerisinde yüzde 3’ten yüzde 13’e çıkarabilir. Aynı zamanda, Azerbaycan’ın ihracatının 1.2 milyar manata (705 milyon dolara), ulaşma potansiyeli bulunmaktadır. Önde gelen sektörler içerisinde ise imalat endüstrisinde gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYİH) yüzde 3’üne denk bir artış ihtimali bulunurken bunu sırasıyla yüzde 2.7 ile maden endüstrisi ve yüzde 2’le hammadde sektörü gelmektedir. Genel olarak, Karabağ bölgesinin bağımsızlığı, orta vadede Azerbaycan ekonomisinin gelişmesine yeni bir ivme kazandırarak tarım sektörünü yüzde 10.4’e, turizm sektörünü yüzde 5.5’e, madencilik endüstrisini yüzde 5.3’e, ulaşım hizmetlerini yüzde 4.9’a, işleme sanayisini yüzde 4.3’e ve diğer hizmetlerin yüzde 1.4 oranında artış göstermesine imkan sağlama potansiyeli bulunmaktadır. Bu nedenle, birincil olmayan sektörlerden elde edilen gelir GSYİH’sine yüzde 5.1 civarında gelir elde edebilme imkanına sahip olabilir.

Bölgedeki askeri çatışmaları azaltabilir

Zengezur Koridoru Azerbaycan’ın yanı sıra Çin ve Orta Asya’yı, hatta Ermenistan ve Avrupa’yı birbirine daha rahat bağlama potansiyeline sahip sosyal, ekonomik, jeopolitik ve jeostratejik açıdan önemli bir proje olarak nitelendirilmektedir. Bölgedeki askeri ve siyasi çatışmaların azalması, ülkeler arasındaki ticaretin artmasına neden olacaktır. Bunun yanında Rusya, Azerbaycan, Türkiye, Ermenistan ve İran arasındaki demiryolu hattının genişletilmesinin yanı sıra Kafkasya bölgesindeki ticaret hacmini yükseltecek birçok ticaret yollarının açılmasını hızlandıracaktır. Azerbaycan’ın bir Avrasya ulaşım merkezine dönüşmesiyle birlikte, Kafkasya  bölgesindeki karayolları ve demiryolları, bölgenin transit güvenliğini artırarak yeni rekabet ve yeni fırsatlar yaratacaktır. Elbette bu bağlamda uluslararası Doğu-Batı ve Kuzey-Güney ulaşım koridorlarının yapımı ve güzergahları ile Hazar Denizi’nden Avrupa’ya uzanan petrol ve gaz boru hattı sisteminin yapımı da yeni gelişmeleri beraberinde getirecektir. Azerbaycan’ın Doğu-Batı ve Kuzey-Güney ulaşım koridorlarının önemi daha da artacaktır. Tarihi İpek Yolu üzerinde yer alan Azerbaycan, Avrupa ve Asya arasında bir lojistik merkezi olarak çok kapsamlı işleri üstlenmektedir. Doğu-Batı Koridoru, Çin’in Orta Asya ve Azerbaycan üzerinden Avrupa’ya engelsiz erişimi sağlaması ile neticede ülkeler arasındaki ticaret oranı yükselecektir. Örneğin, 2019 yılında Çin ile Avrupa Birliği (AB) arasındaki ticaret 720.8 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Çin ve AB arasındaki yeni yatırım anlaşmaları, Orta Koridor üzerinden gerçekleştirilen ticarete şimdiden olumlu eğilimler göstermektedir (Diplomat.com, 2021). Örneğin, Çin’in 2018’de Azerbaycan ile ticaret hacmi 898.2 milyon ABD doları tutarına denk gelirken, 2019 yılında bu rakam 1.4 milyar doları geçmiştir (comtrade.un.org, 2021). Türkiye ve Çin arasındaki ticaret hacmi 2019 yılında 21.8 milyar ABD doları bulmuş, 2020’de ise pandemi dönemine rağmen ticaret cirosu 24 milyar dolara ulaşmış ve 2021 yılının ilk üç ayındaki rakam geçen yılın aynı dönemine göre %44 oranında artış göstererek 8 milyar dolara çıkmıştır. 2021 yılının ilk çeyreğinde Bakü-Tiflis-Kars ve Merkez Koridoru’ndaki yük trafiği 2019 yılının ilk üç ayına göre %104 oranında artış göstererek 396.778 tona ulaşması, Orta Koridoru’na olan talep ve kapasitenin her yıl arttığını göstermektedir. Savaşın sona ermesinin ardından Güney Kafkasya’da Azerbaycan ve Türkiye ile bölgedeki komşu ülkeler arasında ortak iş birliğinin oluşturulması maksadıyla “3+3” modeli (Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan + Türkiye, İran, Rusya) gündem meselesi ele alınmıştır. Tarihi İpek Yolu güzergahındaki Doğu-Batı Koridoru, Demir İpek Yolu, Avrupa-Kafkas Ulaşım Koridoru (TRACECA) boyunca uzanan projeler bölgedeki projelerin gerçekleştirilmesi için çok önemlidir. Zengezur Koridoru, Çin-Avrupa Merkez Koridoru boyunca Güney Kafkasya ve Orta Asya ekonomisine olumlu etki yapacaktır.