Koronavirüs salgını, 2008 küresel krizinden bu yana dünya ekonomilerinin başına gelebilecek en büyük tehdit. Gelişmiş veya gelişen tüm ülkeler salgının olumsuz etkisine girdi. Dünyada halen 80 ülke bulaşıcı ile mücadele veriyor. Koronavirüste en temiz ülkeler arasında bulunan Türkiye ise karamsarlığın arttığı dünyada ekonomik olarak avantajlı pozisyonunu koruyor.

Söz konusu olumsuz durum küresel ekonomiyi resesyona sürüklerken dünya ticaretinde üretimin ve tüketimin azalması ekonomik aktivitileri iyiden iyiye yavaşlattı. Yatırımcılar reel sektörden ziyade riski yüksek altın, kıymetli madenler veya faiz enstrümanlarına yönleniyor.

Ülke ekonomilerinde ekonomik faaliyetler düşerken petrol fiyatları brentte 45 dolar, WTI ABD petrolünde 41 dolara kadar geriledi. 30 dolarlara kadar düşeceği tahmin edilen petrol fiyatlarının 70 dolarda iken bile ekonomisini zor çeviren başta Rusya ve ABD olmak üzere petrol ihraç eden ülkeler teşkilatına (OPEC) bağlı birçok ülke geleceğe dönük çözüm üretemiyor.

Koronavirüsün en fazla etkilediği sektörler arasında turizm de bulunuyor. Uluslar arası iptallerin gündeme geldiği sektörde salgının daha da yaygınlık göstermesi durumunda birçok operatör ve işletmenin batacağı, havayolu şirketlerinin zor durumda kalacağı tahmin ediliyor.

Diğer taraftan özellikle Çin’de koronavirüs sebebiyle evlerine hapsedilen insanların risk altında olduğu ve virüs salgını dışında başka hastalıklar ve açlıktan çok sayıda insanın hayatını kaybedebileceği belirtiliyor.

Ülkelerarası bağlantılar kesildi

Dünyada virüse yakalananların sayısı 102 bini geçti, ölenlerin sayısı 4 bine yaklaştı. Karantina sebebiyle şehirler arasında giriş ve çıkışlar yasaklanırken devletler koronavirüs tehdidi taşıyan ülkelerle bağlantılarını kesti ve tedbirlerini alarm seviyesine yükseltti. Çin’den yayılan koronavirüste yayılma ve ölüm oranları eskiye nazaran azalsa da salgın başta İran ve İtalya olmak üzere Avrupa’da hızla alan genişletiyor.

İran’da vak’a sayısı 5 binle ifade ediliyor. Ölenlerin sayısı 124’e ulaştı. 24 milletvekilinin yakalandığı salgında 1 milletvekili hayatını kaybetti. Ortadoğu ülkelerinde salgının önü alınamıyor. Suudi Arabistan’da tüm spor karşılaşmaları iptal edildi. Mekke’de tavafın dahi yapılamadığı gözleniyor.  Ortadoğu’da salgından İran’dan sonra en fazla etkilenen Birleşik Arap Emirlikleri’nin başı çektiği Körfez ülkeleri. Kuveyt uçak seferlerini durdurdu. Irak da salgın sebebiyle İran’a tüm kapılarını kapattı.

İtalya’da da enfekte olanların sayısı 5 bine yaklaştı. Ülkede ölenlerin sayısı 200’ü buldu. Virüs Avrupa’da hızlı bir seyir izlerken Uzakdoğu ülkeleriyle birlikte ABD’yi de ciddi korkutuyor. Kaliforniya’da 3 bin 500 kişilik bir yolcu gemisi 21 kişide koronavirüs tespiti sebebiyle karantinaya alındı. ABD Merkez Bankası (FED) Asya’dan gelen tüm dolarlara dezenfekte ediliyor.

2008’den bu yana en büyük afet

Küresel ekonomi 1929 ve 2008 krizlerinden sonra koronavirüs salgınıyla en büyük bir tehditle karşı karşıya. Uluslar arası Finans Enstitüsü (IIF) son raporunda 2019 yılında yüzde 2,6 olan küresel büyümenin 2020’de yüzde 1 seviyesinde gerçekleşebileceğini, bu oranın 2008 krizinden bu yana en düşük büyüme oranı olacağını belirtiyor.

IIF iyimser yaklaşım olarak tanımladığı raporda ABD’nin büyüme tahminini yüzde 2’de yüzde 1,3’e, Çin’in büyüme tahminini de yüzde 5,9’dan yüzde 4’e indirdi.

1 trilyon dolarlık kredi kapasiteleri olduğunu belirten Uluslar arası Para Fonu (IMF) da küresel ekonominin bu yıl geçen yılı aratacağını ve virüs salgınına karşı 50 milyar dolarlık yardım fonunu ekonomilere yönlendireceğini açıkladı. Dünya Bankası da küresel ekonominin bu yıl yüzde 1 dahi büyümesinin zor olduğunu, ekonomilere destek amacıyla 12 milyar dolarlık bir acil yardım paketi hazırladıklarını kaydetti.

Diğer yandan kredi derecelendirme kuruluşu Standard&Poor’s da Euro Bölgesi büyüme tahminini yüzde 1’den yüzde 0,5’e çekti. S&P, sadece İngiltere’nin büyümesini yüzde 0,8 olarak tahmin ederken virüsün yaygınlık kazandığı İtalyan ekonomisinin 2020’de yüzde 0,3 oranında negatif büyüyeceğini tahmin etti.

Diğer taraftan uzmanlar koronavirüsün sıcakların başlamasıyla yaz aylarında ortadan kalkacağına dair herhangi bir bulgunun olmadığını ifade ediyorlar.

Petrol üreticileri zor durumda

Dünya enerji tüketiminin yüzde 25’ini elinde bulundan Çin’de ekonominin durması petrol fiyatlarını 40 dolarlı seviyelere çekti. Petrolün 30 dolar rakamlarını göreceği öngörülüyor. Fiyatların düşmesi petrol üretici ülkelerin ekonomilerini de sarsıyor. Rusya, ABD ve OPEC ülkeleri fiyatlardaki gerilemeyi endişe ile takip ediyor.

Çin geçen yıl itibariyle başta Rusya, İran, Suudi Arabistan ve ABD olmak üzere 250 milyar dolarlık petrol ithal etti. Bu yıl ise ithalat bıçak gibi kesildi. Çin, geçen ABD’den her yıl 50 milyar dolar, Rusya’dan 40, Suudi Arabistan’dan 30, Angola’dan 25, Irak’tan 23, Umman’dan 18, Brezilya’dan 17 ve İran’dan 15 milyar dolarlık petrol aldı. Bu yıl ise şu ana kadar yaprak kımıldamıyor. 

Söz konusu durum ise petrol fiyatlarını brentte 45 dolara kadar düşürdü. ABD WTI da 41 dolar seviyesinde. Virüsün yayılma hızına bağlı olarak petrolde fiyatların 30 dolar düzeyine indiğinde petrol 70 dolarken ekonomilerini zor çeviren petrol üreten ülkelerin ciddi ekonomik krizle karşılaşacağı bunun da birçok jeopolitik gerginliklerin yanında sosyo ekonomik sorunlara sebep olacağı öngörülüyor.

Dünya sıkıntılı bir döneme giriyor

Petrol fiyatlarını sadece talebe yönelik zayıflık düşürmüyor. Petrol fiyatlarının düşmemesi için arzda kısıntı uygulamak isteyen OPEC ülkeleriyle teşkilata üye olmayan başta Rusya ve ABD üretim kısıntılarına karşı çıkıyor. Bu da petrol fiyatlarını aşağı çeken faktörlerden ikinci sırada yer alması dikkat çekiyor.

Suriye meselesinde Türkiye’den ağır bir darbe yiyen Rusya, OPEC ülkeleriyle yaşadığı kriz sebebiyle de ekonomik olarak zor durumda. Ekonomisini petrol ve doğalgaz satışıyla ayakta tutabilen Vladimir Putin hükümetinin işgalci ve yayılmacı karakterini bir süre askıya alıp geniş tasarruf tedbirlerine başvurması bekleniyor.

Rusya’nın dışında dünyanın güçlü ekonomileri koronavirüs sebebiyle kısıtlanan sanayi faaliyetleri ve turizm aktivitelerinin olumsuz etkilerini giderebilmek adına borçlanma maliyetlerini düşürüp teşvik paketleri açıklasalar da küresel ekonomideki hızlı düşüş, ülkeleri oldukça zorluyor. Zira gelişmiş veya gelişen birçok ülke yılbaşından itibaren Çin’den yayılan virüs salgınına hazırlıksız yakalanmış durumda. Virüsün mutasyona uğrayıp ikinci bir kademeye geçtiği bir ortamda sağlık açısından hiçbir şeyin yapılamadığı hatta aşısının bile bulunamadığı dünyada ekonomileri çok sıkıntılı günlerin beklediğini söylemek yanlış olmayacak. OPEC koalisyonunun petrol fiyatlarını düşürmemek adına yapacakları kısıntılar bu defa da küresel ekonominin daha fazla yavaşlamasını beraberinde getirecek.

Faiz indirimleri çâre olacak mı?

Koronavirüse karşı borçlanma maliyetlerini düşürme ve piyasalarda üretim ve tüketimi artırma adına merkez bankalarının sarıldığı negatif faiz operasyonu, daha doğrusu faiz indirimleri resesyona giden küresel ekonomiye ne kadar katkı sağlayacak? Tüm dünyada sorulan soru bugün bu!..

Malûmunuz faiz indirimlerine ara veren ve yılın ikinci çeyreğinden sonra faiz artırma planları yapan ABD Merkez Bankası’nın (FED) acilen 50 baz puan faiz indirip faizlerini yüzde 1,00 – 1,25 seviyesine çekmesinden sonra diğer gelişmiş ülke merkez bankaları da FED’in yolundan gideceğe benziyor. Gelecek hafta Avrupa Merkez Bankası (ECB) ile devam edecek bankaların faiz kararları Mart ayına damgasını vuracağa benziyor. FED’in 17-18 Mart’ta yapacağı toplantıda da faiz indireceği piyasalarda fiyatlandı bile.

Fakat merkez bankalarının faiz indirimlerinin koronavirüs salgını kaynaklı ekonomik kayıpları gidermeyeceğini söyleyen çok sayıda ekonomist ve analist var. Bunlar virüse karşı para politikalarının yetersiz kalacağını, çünkü krizin finansal olmadığını, sağlık politikalarıyla yakından ilişkili olduğunu, sağlığa yapılacak yatırımların ve elde edilecek müspet sonuçların ekonomilerde ve özellikle piyasalarda bir düzelmeyi sağlayacağını dile getiriyorlar.

Turizm sektörü nasıl etkilenecek?

Dünya turizm sektöründe salgın sebebiyle birçok operatör ve işletmenin batacağı, havayolu şirketlerinin zor durumda kalacağı tahmin ediliyor. Dolayısıyla analistler özellikle göz önünde olan sağlık ve turizm sektörüne yapılacak sübvansiyon yani desteklerin koronavirüs olumsuzluğuna nispeten kalkan olabileceği üzerinde özellikle duruyorlar.

Birçok denizaşırı turist taşıyan kruvaziyer gemileri ile lüks otel ve tatil köylerinde gözlenen koronavirüs sebebiyle karantina vak’alarının giderek artması tur operatörlerinin korkulu rüyası haline geldi. Erken rezervasyon döneminin sona ereceği bu günlerde erken iptallerin gündeme gelmesi uluslar arası turizm işletmelerini zor durumda bırakıyor.

Martercard’ın yaptığı son araştırmaya göre dünyayı en çok Amerikalı ve Çinliler geziyor. Söz konusu ülkeleri Almanya, Birleşik Krallık ve Fransa takip ediyor. Mastercard’ın bir diğer araştırmasına göre ise Türkiye’ye en çok turist “Origins” listesinde üçüncü sıradaki Almanya’dan ve dördüncü sıradaki Birleşik Krallık’tan geliyor. Türkiye ayrıca Rus ve Hollandalı turistler için de cazip bir destinasyon konumunda. Türkiye’de en fazla parayı ise kişi başı 740 dolarla Almanlar harcıyor.

Türkiye daha avantajlı konumda

Geçen yıl 35 milyar dolar turizm geliri elde eden Türkiye’de de en önemli sorun yaşanması muhtemel tur iptalleri. Şu ana kadar yapılan erken rezervasyonda yüzde 50’ye yakın iptalin gerçekleştiği ifade ediliyor.  Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan’ın “Satın alınan paket tur, Çin, İran, Irak veya İtalya gibi uçuşları durdurulan veya seyahat uyarısında bulunulan bir ülkeye yönelik ise tüketicimiz seyahatine 30 günden az bir süre kalsa da paket turu iptal edebilecek” açıklaması da manidar bulunmalı.

Dünyada koronavirüsün yaygınlık kesbettiği bir ortamda Türkiye’nin en büyük avantajı koronavirüste en temiz ülkeler arasında yer alması. Dünyayı hazırlıksız yakalayan koronavirüs salgını, Türkiye’nin üstün çabasıyla şu anda bertaraf edilmiş görüntüsü veriyor. Virüse karşı Çin’den başlayan, İran, Irak, İtalya ve diğer bölge ülkeleriyle devam eden tedbirlerle dünyanın en başarılı devleti olan Türkiye turizm noktasında da diğer ülkelerin önüne geçiyor.

Henüz bir vakaya rastlanmış olmasa da Türkiye Bankalar Birliği’nin (TBB) üye bankalardan koronavirüsün Türkiye'ye de sıçrama senaryosuna karşılık acil durum eylem planları istediği biliniyor.

Suriye’de ateşkesi sağlayıp Rusya ile politik olarak sağlam bir adım atan Türkiye, başta Rus ve Alman olmak üzere Avrupalı turistlerle söz konusu olumsuzluğu en az zayiatla atlatmayı planlıyor.  Moskova’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasında 5 Mart’taki görüşmeden sonra Rusya Tur Operatörleri Birliği (ATOR) Rusların Türkiye’ye rahatlıkla gidebileceğine dair açıklama yaptı.

Diğer taraftan Türkiye’de mutasyona uğrasa bile virüse karşı aşı bulma aşamasının da hızlı bir ivmede olduğu da belirtiliyor.

Türkiye’nin diğer avantajı ise petrol fiyatlarının giderek düşmesi ve enerji yükünün giderek azalması. Türkiye şâyet ithal ikameyi bir politika haline getirip ithalatı azaltan sistemi oturtabilirse mevcut ihracat pazarlarına ekleyeceği yeni pazarlar ile gerçek büyüme patikasını daha da genişleyeceği tahmin ediliyor.

Yatırımcı altından vazgeçmiyor

Koronavirüs salgınının yayıldığı dünyada riskli varlıklara yatırımlar artıyor. Bunların başında altın ve değerli madenler geliyor. “Altın virüse karşı en dayanıklı enstrüman” diye piyasalardan altın toplayanlar, hem dünyada hem Türkiye’de fiyatları sürekli yukarı itiyor. Uluslar arası piyasalarda hafta sonunu 1673 dolardan kapatan ons altın, virüsün yaygınlık göstermesi paralelinde en kısa zamanda 1800 doları bulabileceği öngörülüyor.

Yurt içi piyasalarda da haftalık olarak altın ve borsa kazandırırken dolar yatırımcısına kaybettirdi. Borsa İstanbul (BIST) 100 endeksi yüzde 3,4 artışla haftayı 109.600 puandan kapattı. Endeks en yüksek 113.106, en düşük 106.425 puanları gördü.

Kapalıçarşı'da işlem gören 24 ayar külçe altının gram satış fiyatı bu hafta yüzde 0,77 artarak 328,50 lira, Cumhuriyet altınının satış fiyatı da yüzde 0,78 artarak 2.185 lira oldu. Geçen hafta 530 lira olan çeyrek altın bu hafta 534 liradan satıldı. Parite etkisiyle euro yüzde 0,99 artışla 6,9130 liradan satılırken TL’ye karşı yüzde 2,02 değer kaybeden dolar 6,1070 liradan haftayı kapattı.

Haftalık bazda 1000 TL’lik yatırım borsada 1034 lira, altında 1007,7 lira, euro 1009,9 lira ve dolar ise 979,8 lira oldu.

Gelecek hafta yurt içinde piyasalar; Aralık ayı işsizlik oranları (Kasım yüzde 13,3), Ocak ayı cari işlemler dengesi ve sanayi üretimi verilerini takip edecek. Yurt dışında ise Avrupa Merkez Bankası (ECB) faiz kararı, ödemeler dengesi, büyüme, sanayi üretimi, enflasyon, istihdam verilerine bakılacak.

Söz konusu gelişmeler ve gelecek haftaki programa göre piyasalarda beklentiler şöyle oluştu:

BIST 100…

Hafta boyu 113 bin ile 106 bin arasında dalgalanan Borsa İstanbul (BIST) 100 endeksi haftayı 109.600 puan seviyesinde tamamlarken gelecek hafta için olumlu mesaj verdi. Koronavirüs nedeniyle küresel piyasaların haftanın son günü eksi ile kapamasının etkisiyle günlük ekside bir kapanış sergileyen BIST 100 endeksinin gelecek hafta 107.500 puanı destek yaparak 112.500 direnç seviyesinde hareket edeceği tahmin ediliyor.

DOLAR/TL…

FED’in koronavirüse karşı acil faiz indirmesi ve karışık seyreden piyasalar sonucunda TL dolara karşı haftalık yüzde 2 değerlenme yaşadı. Koronavirüsün yurt dışında hızlı seyri de TL’yi dolara karşı destekledi. Halen 6,09 seviyesindeki kurda 6,08 pivot bölge durumunda. Kurda destek en dipte 6,02, dirençte ise 6,14’ler takip edilebilir.

 EURO/TL…

 Euro Bölgesi’nde hafta içinde gelen kuvvetli ekonomik veriler 1,137e çıkan euronun dolara karşı yükseliş kaydetmesi TL’nin de euroya karşı değer kaybına sebep oldu. Haftalık bazda paritede yüzde 0,99 değer kaybeden TL, gelecek hafta Avrupa’daki yoğun ekonomi gündemini takip ederken yurt içi verileri de izleyecek. Teknik olarak halen 6,78’leri pivot yapan TL, haftalık kapanış birimi olan 6,88’in üzerinde hareket etmeye çalışacak. Kurun direnç olarak 6,92’leri görme ihtimali var. Destek ise 6,7’lerde oluşmuş durumda.

ALTIN…

Koronavirüsün giderek yayıldığı ve jeopolitik risklerin azalsa da izlerini devam ettirdiği dünyada altın yatırımcının adeta gözdesi. Riskten kaçanlar önce altına, ardından ABD tahvillerine koştu. ABD tahvillerinin giderek getiri eğrisinden uzaklaşması üzerine haftanın son günlerinde altına yönelen yatırımcı ons altını yine 1673 seviyelerine taşıdı. ABD on yıllık tahvil faizinin tam 150 yıl sonra yüzde 1’in altına düşmesi altına yönelişte en önemli etken oldu. Teknik olarak altında 1660 dolar kuvvetli destek görünümünde. Yukarıda direnç olarak satışların yoğunlaşabileceği 1693 dolar seviyesi yükselişi engelleyebilecek bir nokta. Şayet 1700 direnci yukarı yönlü kırılırsa altının ilk hedefi 1735 dolar.

PETROL…

Kıymetli madenler altın öncülüğünde fiyatını katlarken üretimin vazgeçilmezi petrol ise koronavirüs kaynaklı yükselen küresel ekonomik daralmayla birlikte azalan bir taleple karşı karşıya. Diğer taraftan petrol üreten ülkeler ve OPEC üretimi kısıtlamada anlaşamaması fiyatları brentte 45 dolara, WTI’da ise 41 dolara kadar taşıdı. ABD ise petrol üretimine hız verdi. Buna rağmen petrol stoklarının artmaması fiyatları aşağı yönde tetikliyor. Koronavirüste yayılma devam ederse fiyatların 30 dolarlara kadar inme ihtimali yüksek. Teknik olarak 45 dolar seviyesindeki brent petrolün gelecek hafta koronavirüs etkisiyle 41 doları göreceği, WTI ABD petrolünün ise 36 dolar seviyesine ineceği tahminleri yapılıyor.