Son Davos toplantısında da yapay zeka konusu oldukça ilgi çekti. Hatta ana konularından biriydi. Bir çok devlae adamı ve akademisyen bu konuda bir çok önemli konu anlattı. Ünlü ekonomi dergisinde de bu hafta manşet konularından biri. Yapay zeka, gelişmekte olan dünya için cezbedici bir umut vaat ediyor mu? Ben de baktım ki bu yapay zeka 2024 yılının en fazla konuşulan konusu olacak düşüncelerimi paylaşmak istedim.

Yapay zeka (AI), gelişmekte olan ülkelerdeki yaşamı sağlık hizmetlerinin, eğitimin, tarımın ve yönetişimin iyileştirilmesi gibi birçok açıdan dönüştürme potansiyeline sahiptir. Bununla birlikte, etik, sosyal ve ekonomik sonuçlar gibi pek çok zorluk ve risk de söz konusudur. Yaptığım araştırma okuduğum kitaplar ve Üniversitemdeki hoca arkadaşlarım ile konuşmalarımın sonuçlarına dayanarak yapay zekanın gelişmekte olan ülkeleri nasıl dönüştürebileceğine dair bazı örnekler vereyim istedim.

Sağlık hizmetleri: Yapay zeka, hastalıkların teşhis edilmesine, kişiselleştirilmiş tedavi sağlanmasına ve salgın hastalıkların izlenmesine yardımcı olabilir. Örneğin Babylon adlı bir yapay zeka sistemi, Ruanda'da1 bir akıllı telefon uygulaması aracılığıyla sağlık danışmanlığı sunuyor. Diğer bir örnek ise Ruanda ve Gana'daki uzak bölgelere kan ve tıbbi malzeme taşıyan drone dağıtım hizmeti Zipline'dır2.

Eğitim: Yapay zeka öğrenme sonuçlarını iyileştirebilir, uyarlanabilir ve kişiselleştirilmiş müfredat sağlayabilir ve öğretmenlerin iş yükünü azaltabilir. Örneğin, Eneza Education, Kenya, Gana ve Fildişi Sahili'ndeki öğrencilere etkileşimli ve yerelleştirilmiş içerik sunan mobil bir platformdur. Bu konuda ben de 2000 yılında bir çok yere baş vurmuştum. Başta kendi ders verdiğim Üniversitem olmak üzere bir çok yere öneri verdim. Kısaca aslında bir dijital video kütüphane oluşturacaktım. Bunun alt yapısı da bende zaten vardı. Yani maliyetli bir proje değildi. Sadece her konuda ilgili kişilerin verecekleri bilgilerle oluşacak içerik ihtiyacımız vardı. Ama olmadı. Yapay Zeka bunların hepsini çözdü ve şimdi Afrika’da çok güzel çalışıyor. Diğer bir örnek ise, ekipleri düşük kaynak ortamlarında çocuklara temel okuryazarlık ve matematik becerilerini öğretebilecek açık kaynaklı yazılım geliştirmeye zorlayan küresel bir program XPRIZE'dir. 

Aslında bir vakıf gibi çalışmaktadır. Küresel olarak en ileri görüşlü kuruluşlardan oluşan bir koalisyon etrafında inşa edilen bu girişim, üyelere üye kuruluşlar tarafından başlatılan projeleri değerlendirme ve katkıda bulunma, doğrulama ve görünürlük konusunda yardımcı olma, standart gruplarına erişimi teşvik etme ve proje görünürlüğü, etkisi ve ölçeği için AI for Good Küresel Zirvesi ve BM platformundan yararlanma fırsatı sunuyor.

Tarım: Yapay zeka, mahsul üretimini optimize edebilir, israfı azaltabilir ve gıda güvenliğini artırabilir. Bu iş için bir örnek, çiftlik verilerini analiz etmek ve Kenya'daki küçük çiftçilere kredi puanları sağlamak için yapay zekayı kullanan bir mobil uygulama olan [FarmDrive]'dır.

Yönetişim: Yapay zeka, kamu hizmeti sunumunu iyileştirebilir, şeffaflığı ve hesap verebilirliği artırabilir ve yolsuzlukla mücadele edebilir. Örneğin, [U-Report] vatandaşlardan çeşitli konularda geri bildirim toplamak ve analiz etmek ve bunları Uganda, Nijerya ve diğer ülkelerdeki karar vericilerle paylaşmak için yapay zekayı kullanan bir sosyal mesajlaşma aracıdır. Size bu tip örnekleri Afrikadan veriyorum ama onlar yaptıysa dünya yapar ve gelişir demek istiyorum. 

Bunlar yapay zekanın gelişmekte olan ülkelerde yaşamı dönüştürebileceği birçok yoldan sadece birkaçı. Yapay zekanın kapsayıcı, adil, etik ve sürdürülebilir olmasını sağlamak gibi birçok zorluk ve risk de mevcut. Bu nedenle yapay zekayı geliştirmek ve uygulamak için hükümetler, sivil toplum, akademi ve özel sektör gibi çeşitli paydaşları içeren kapsamlı ve işbirlikçi bir yaklaşıma sahip olmak önemlidir.

Ancak, Oxford Insights'ın son araştırmaları, teknolojik hazırlık söz konusu olduğunda ülkeler arasında önemli eşitsizlikler buluyor. Bu, yapay zeka için gereken bilgi işlem gücü birçok gelişmekte olan ülkenin erişiminin ötesinde olduğu için dijital uçurumu daha da genişletebilir. 

Ancak "iyi yapay zekanın" gerçek değerine ulaşmak istiyorsak, teknolojinin geliştirilmesine ve kullanılmasına adil katılım esastır. Bu, gelişmiş dünyanın yapay zeka devriminde gelişmekte olan dünyaya daha fazla finansal ve teknolojik destek sağlaması gerektiği anlamına geliyor. Bu desteğin kısa vadeli olmaktan daha fazlası olması gerekecek, ancak herkes için önemli ve kalıcı faydalar yaratacaktır.